مضراب سنتور چیست ؟

 مضراب سنتور و تکنیک های مضراب نوازی

مضراب به معنی ابزار زدن نواختن است و استخراج صدا در سنتور با آن میسر می شود. نسبت مضراب به سنتور مثل نسبت کمان به کمانچه یا ناخن به سه تار است.

در پنجاه سال اخیر مضرابهای سنتور نیز مانند انواع سنتور مختلف ساخته شده اند و هر کدام برای اجرای نوع خاصی از موسیقی از اجرای ردیف به طریق صحیح و اصیل تا انواع دیگر موسیقی های منتشر شده استفاده می شوند.

وسعت این تنوع، از رضا ورزنـده تـا مجید کیانی از فرامرز پایور تا اردوان کامکار و از فضل الله توکل تا مجید نجاحی را در بر می گیرد.

در موسیقی ردیف مضراب سنتور همانند دیگر اجزای ساز و خود موسیقی دارای اندازه های دقیق تراش متناسب در همه اندام، به خصوص تارک مضراب و بدون الحاق هر گونه وسیله ی اضافی (جیر، نمد یا پنبه) است.

در این نوع اجرا مضراب بدون هیچ گونه وسیله اضافی، در غایت سادگی و تکامل فنی هنری خود با استفاده از روش معین مضراب نوازی استفاده می شود تا صدای حقیقی و خوش نوای سنتور در شیوه گذشتگان را به گوش برساند.

البته این موارد گاه سخت گیرانه منضبط و دقیق مخصوص اجرای موسیقی دستگاهی است که تعاریف مرزها و هویت ویژه خود را دارد و گرنه برای انواع دیگر موسیقی ایرانی که البته آنها هم می توانند جایگاه و مصرف خود را داشته باشند انواع دیگری از مضراب و روشهای دیگری از مضراب نوازی لازم است.

مضراب سنتور از چهار قسمت اصلی دم حلقه ساقه و سر تشکیل شده است هنگام نوازندگی، انگشت سبابه نوازنده درون حلقه مضراب قرار گرفته انگشت شست روی دم و دیگر انگشتان زیر آن به طور منظم کنار هم واقع می شوند.

مضراب نوازی در موسیقی ردیف تنها با روش درست گرفتن دست و حرکت مچ انجام می گیرد. بعدها که باب روشهای جدید سنتور نوازی باز شد بعضی نوازندگان برای راحتی و سهولت بیشتر از لغزاندن دورانی حلقه بین انگشتان شست و سبابه استفاده می کردند و نوشته شده است که استاد ابوالحسن صبا نیز خود تا پیش از آشنا شدن بین با استاد حبیب الله سماعی از این روش پیروی می کرد؛ اما بعد از آشنایی با حبیب و ملاحظه شیوه سنتور نوازی او روش خود را عوض کرد و بهتر دید که با «مچ مضراب بزند.

در شیوه اجرای هنری موسیقی دستگاهی مضراب نوازی فن مشکل و دقیقی است که احتیاج به قابلیت بسیار و کار مداوم در طی سالیان دارد. در این میان به خصوص نحوه بیان روشن ماهیت ،تک ها ریزها سر مضرابها، ذرابها تکیه ها و تحریرها قابل توجه اند

در اینجا به نظر نگارنده میتوان از سه هنرمند نوازنده در دهه های مختلف که صدای اصلی و بدون تحریف سنتور و نیز خصوصیات شرح شده را حاصل کرده اند نام برد: تکنواز بی نظیر سنتور، حبیب الله سماعی (۱۲۸۰ – ۱۳۲۵) مجری خلاق، رضا ورزنده (۱۳۰۵ – ۱۳۵۵) و دانشور محقق مجید کیانی (۱۳۲۰).

نحوه در دست گرفتن مضراب سنتور

در این مورد سه نکته را باید در نظر داشت: اول اینکه اگر مضراب در بین انگشتان شل گرفته شود، صحیح نیست زیرا در حین نوازندگی مضراب از دست رها شده به زمین می افتد و اگر برای رفع این عیب مضراب ها را در بین انگشتان محکم فشار دهیم صدایی که از ساز در می آید خشک خواهد بود.

راه صحیح این است که در عین اینکه مضرابها را در بین انگشتان محکم می گیریم مواظب باشیم هیچ گونه فشاری به آن وارد نیاوریم.

اصولاً در موقع سنتور زدن به هیچ یک از عضلات بدن نباید فشاری وارد آید. باید حتی المقدور ساز را راحت اجرا کرد.

مهارت و استادی نوازنده وقتی به حد کمال خود میرسد که حتی مشکل ترین و سریع ترین قطعات را آنقدر راحت و خونسرد اجرا کند که گویی اجرای این قطعه برای او کار بسیار آسانی است و این نکته نه تنها در مورد سنتور بلکه در هر موردی که با هنر سروکار داریم صادق است.

پس باید مضراب را در بین انگشتان محکم گرفت ولی در عین حال فشاری به آن وارد نیاید؛ یعنی اینکه عضلات دست و انگشتان منقبض و گرفته نباشد.

نکته دوم اینکه مضراب هیچ گاه به بند اول انگشت نرسد بلکه بین بند اول و نوک انگشت قرار گیرد نکته سوم اینکه دست باید گرد باشد برای این منظور مضراب را بین بند اول و نوک انگشت سبابه (اول) قرار داده، انگشت میانه (دوم) را زیر آن کمی جلوتر از انگشت سبابه قرار میدهیم و انگشت سوم و چهارم، به ترتیب، زیر انگشت میانه (دوم) قرار میگیرند.

طبیعتاً چون این دو انگشت کوچک تر از انگشت میانه اند، هر کدام کمی عقب تر از انگشت میانه هستند البته انگشت چهارم از انگشت سوم هم عقب تر خواهد بود) و باید توجه داشــت کـه انگشتهای سوم و چهارم از هم باز نشوند بلکه هر چهار انگشت به ترتیب و پشت سر هم به یکدیگر چسبیده باشند و درباره اینکه آیا انگشت سوم و چهارم هم لازم است به ته مضراب بچسبند یا نه باید گفت که گرچه این مسئله با ساختمان دست ارتباط دارد ولی به طور کلی لزومی ندارد که این دو انگشت به ته مضراب بچسبند.

انگشت شست نیز باید لنگر مضراب را حفظ کند و برای این منظور هیچگاه نباید شست از پشت مضراب بلند شود یا شل باشد.

به این ترتیب، موفق می شویم مضراب را به بهترین طرزی در بین انگشتان خود بگیریم. خواص این طرز مضراب گرفتن را در سه مورد زیر می توان خلاصه کرد:

1. اولاً می توانیم مضراب را در بین انگشتان محکم بگیریم
2. ثانیاً، مضراب را کاملاً از مچ حرکت دهیم، زیرا رمز اساسی نوازندگی سنتور در این است که مضراب از مچ حرکت کند تا دست برای اجرای قطعات تند و پاساژها و پرشهای مشکل آماده باشد نوازندگانی که مضراب را به وسیله سه انگشت شست و اول و دوم حرکت میدهند و از مچ خود هیچ استفاده نمی کنند و یا کمتر استفاده میکنند دارای تکنیکی ضعیف میباشند و در این راه پیشرفتی نخواهند داشت به هیچ وجه نباید اجازه داد که مضراب در بین انگشتان بلغزد و حرکت انگشتها در سرعت مضراب مؤثر باشد.
3. ثالثاً، صدای سنتور، همان طور که در جای خود گفته خواهد شد، صحیح و نافذ خواهد بود.

به هر حال، نوازندگانی که تاکنون خلاف این رویه را داشته اند چنانچه مایل به ترقی هنر خود باشند میتوانند از راه تمرین در مدت بالنسبه ،کوتاهی تکنیک مضراب خود را اصلاح نموده راه پیشرفت های بعدی را برای خود بازنمایند.

سرعت در نوازندگی سنتور

عده ای از نوازندگان تازه کار خیال میکنند هر چه در موقع نواختن بیشتر عجله کنند و به اصطلاح تندتر بنوازنـد، مهارت آنها بیشتر جلوه خواهد کرد.

متأسفانه در بین نوازندگان سنتور این فکر غلط بیشتر رسوخ دارد زیرا سنتور [سازی] مضرابی است و در سازهای مضرابی اجرا کردن قطعات سنگین بسیار مشکل است اجرای کششهای سنگین و رعایت حالت (نوانس)های آن در سازهای مضرابی مهارت زیادی میخواهد در حالی که اگر یکی از همین قطعات سنگین را تند و باعجله اجرا کنیم دیگر آن اشکال اولیه را نخواهد داشت و به همین جهت است که نوازندگان تازه کار سنتور همیشه تند و با عجله ساز میزنند در این مورد دو نکته را باید همواره متذکر بود:

اولاً، آهسته و کند ساز زدن مشکل تر از تند زدن است.

ثانياً، منظور این نیست که همیشه آهسته [کند] ساز بزنیم بلکه منظور این است که باید سعی کرد روح هر قطعه را درک نمود؛ چنانچه تند است تند اجرا کرد و چنانچه سنگین است سنگین نواخت ولی به طور کلی تذکار این نکته ضروری است که در موقع

تمرین و آموختن یک قطعه خواه آن قطعه تند باشد یا سنگین، ابتدا باید بسیار آهسته تمرین کرد. 

وقتی خوب یاد گرفتیم و به تکنیک آن واقف شدیم به همان تندی که روح آن قطعه ایجاب می کند خواهیم نواخت.

قوت و شدت مضراب زدن در سنتور

این نکته که مضراب را قوی و محکم روی سیم ها بزنیم یا آهسته و بدون فشار نکته بسیار حساس و دقیقی است، زیرا لطافت و زیبایی صدای سنتور بستگی زیادی به آن دارد.

در این مورد باید دانست که گرچه این موضوع به نسبت حالت قطعات فرق می کند ولی به طور کلی مضراب سنتور باید از روی سیم ها به طوری بالا بیاید که تقریباً تا نزدیک سر نوازنده برسد ولی در عین حال وقتی روی سیم میخورد صدایی دلچسب و لطیف در آورد.

برای توانا شدن در این قسمت باید هنگام تمرین مضرابها را هرچه ممکن است از روی سیم ها بالاتر بیاوریم و محکم و استوار تمرین نماییم.

چنانچه میزان تمرین ما زیاد باشد، رفته رفته به اصطلاح دست نرم میشود و در عین اینکه مضرابها بسیار بالا می آید و به نظر می رسد که محکم روی سیم خواهد خورد صدای سیمها دلچسب و مطبوع خواهد شد. البته در مواردی که لازم است قطعه ای بسیار نرم و کم صدا اجرا شود میتوان مضرابها را کوتاه روی سیم ها زد ولی قاعده کلی مخصوصاً برای تمرین، همان است که گفته شد.

صحت صداها در نواختن سنتور یا سونوریته

مسئله «سونوريته»، یعنی کیفیت و نوع صدایی که نوازنده از ساز خود بیرون می کشد مسئله بسیار مهمی است زیرا نوازنده ای که نتواند از ساز خود صدایی مطبوع و دلپذیر در آورد هر چقدر هم در اجرای قطعات ورزیده باشد، کارش مورد پسند شنوندگان نخواهد بود.

در مورد ایجاد صدای صحیح در سنتور آنچه قبلاً گفته شد تاحدی موضوع را روشن نموده است و در اینجا اضافه می کنیم که اولاً باید سعی کرد مضرابها به اصطلاح تمیز و روشن باشد؛ یعنی فقط روی همان سیمی که مورد نظر است بخورد.

ثانیاً صدای حاصل از زدن مضراب صاف و خالص باشد؛ یعنی وقتی روی سیم میخورد فقط صدای سیم شنیده شود و برای این منظور باید در عین اینکه مضراب از روی سیم خیلی بالا می آید بدون فشار روی سیم بخورد و الا به غیر از صدای سیم صدای خوردن مضراب به روی سیم هم به طرز نامطبوعی شنیده خواهد شد.

متأسفانه اغلب دیده شده است که بعضی از نوازندگان سنتور در این دو مورد سهل انگاری کرده مضراب آنها بیجا به سیم های زرد و یا به سیمهای سفید جلوتر و عقب تر هم میخورد یا اینکه به جای صدایی صاف و دلچسب صدایی کم و بیش خشک و زننده از ساز خود در می آورند.

برای اینکه صدای حاصل از مضراب تمیز و روشن و صاف باشد [مضراب] باید حتماً از مچ حرکت کند. کسانی که به اصطلاح با انگشت ساز میزنند هرگز مضرابی تمیز و صاف نخواهند داشت. ممکن است پرسیده شود بعضی از نوازندگان سنتور از مج مضراب

نمیزنند بلکه با انگشت کار می کنند و با وجود این صدایی تمیز در می آورند در پاسخ گوییم که منظور اجرای قطعات ساده و پیش پا افتاده نیست. اگر قرار بود همیشه به اجرای این گونه قطعات اکتفا کنیم و هرگز در آرزوی پیشرفت و تکامل ،نباشیم دیگر طرح مسئله تکنیک قوی لزومی نداشت.

اجرای قطعات ساده و بازاری با هر نوع تکنیکی امکان دارد روی سخن ما با نوازندگانی است که نظـر بـه آینده دارند و پیشرفت و تکامل سنتور را وجهه همت خود قرار داده اند هر چقدر قطعه ای که اجرا می کنیم از سبک بازاری دورتر باشد لزوم یک تکنیک اصولی و صحیح بیشتر حس خواهد شد تاجایی که اجرای قطعات اساسی و اصیل موسیقی بدون داشتن چنین تکنیکی محال خواهد بود.

پس اگر دیده میشود نوازنده ای با انگشت ساز میزند و مع ذالک قطعاتی را تمیز اجرا میکند و شهرتی هم دارد این ملاک کار ما نتواند بود.

این نوازنده ها هرگز از حدود مجلس عیش و طرب عده ای هنر ناشناس خارج نخواهند شد و برای ارضای خاطر شنوندگان بی ذوق خود همان تکنیکی که دارند کافی است سخن کوتاه اینکه چنانچه قواعد گرفتن مضراب و طرز نواختن آن درست رعایت شود، موفقیت در ایجاد صدای صحیح (سونورينه) عالی قطعی خواهد بود.

حالت های موسیقی (نوانس) در نوازندگی سنتور

حالت های موسیقی (نوانس) و اهمیت رعایت حالتهای مختلف از قبیل شدت یا ضعف تند یا کند شدن و غیره به قدری است که میتوان گفت اجرای یک قطعه موسیقی بدون رعایت نوانسهای آن فاقد لطف و زیبایی هنری است.

شما خود چه بسیار دیده یا شنیده اید که فلان نوازنده با اینکه بسیار توانا و چیره دست است مع ذالک سازش دلچسب نیست.

شاید عده ای هنوز ندانند علت این امر چیست و بارها از خود پرسیده باشند چرا این نوازنده با اینکه دست و پنجه ای قوی دارد چنین خشک و بی روح مینوازد؟ بیشک پاسخ این پرسش را باید در عدم حالات موسیقی جستجو کرد.

رعایت نوانس ها در سنتور مشکل تر از سایر سازهای ایرانی است زیرا ایجاد تمام حالات مختلف موسیقی که مثلاً در ویلن با کمک انگشتان و آرشه ایجاد می گردد در سنتور فقط با دو مضراب خشک و بی روح به وجود می آید و به همین جهت نوازنده برای ایجاد حالات موسیقی در سنتور باید تسلط کاملی بر مضراب خود داشته باشد.

راز اینکه در بین نوازندگان سنتور عده کسانی که خشک و بی حالت و خسته کننده ساز میزنند بیشتر است در همین نکته می باشد.

برای اینکه در این زمینه قدرت لازم به دست آید باید اولاً، در محضر استادان فن تحصیل کرد و با راهنمایی آنان در حالات مختلف قطعات موسیقی دقت نمود و ثانیاً، زیاد موسیقی صحیح و علمی گوش کرد. گوش کردن موسیقی از رموز موفقیت در این زمینه است به طوری که در کشورهای مترقی هنرجویان موسیقی موظفند در هفته چند ساعت موسیقی صحیح و آموزنده گوش کنند.

اختلاف بين مضراب «چپ» و «راست» در سنتور

یکی از اصول تکنیک سازهای مضرابی (سنتور سه تار تار هنگام اجرای آوازهای ایرانی روش مخصوص به کار بردن مضرابهای چپ و راست است.

به طور کلی در آوازهای ایرانی باید همیشه شروع و ختم مطلب با مضراب راست باشد. در موقع دادن جواب آواز، باید نتهایی که مطابق سیلاب شعری اند تماماً با مضراب راست اجرا شوند و نتهایی که مستقلاً مربوط به یک سیلاب شعری نبوده برای زینت نتهای مزبور و ایجاد حالتهای مخصوص آوازی به کار میروند با مضراب چپ اجرا گردند.

پس اصل مضراب راست است و مضراب چپ باید نسبتاً خفیف و وابسته به مضراب راست زده شود و تا آنجا که مقدور است نتها با مضراب راست اجرا شود و جز در مواردی که لازم است مضراب چپ زده نشود.

به همین جهت، در کتابهایی که تاکنون راجع به سنتور منتشر شده است فقط علامت چپ روی نـتـهـا گـذارده شده است و این بدان معنی است که اصولاً تمام نتها باید با مضراب راست زده شوند مگر اینکه مضراب چپ ضرورت پیدا کند و در این صورت باید روی نت مربوط علامت مضراب چپ گذاشت.

پس هر جا که علامت مضراب وجود نداشت باید با مضراب راست زد البته در مواردی که لازم است یک پاساژ سریع اجرا شود (در بعضی تحریرهای آواز و غیره) از مضرابهای چپ و راست پی در پی استفاده میشود و در اینجا مضراب چپ حکم مضراب راست را پیدا می کند ولی به محض اینکه این ضرورت رفع شد باز مضراب چپ صورت اول را به خود می گیرد.

این تکنیک که در قدیم اساس سازهای مضرابی را تشکیل میداده موجب شده است بعضی نوازندگان تصور کنند فقط مضراب راست را باید قوی و سریع کرد و مضراب چپ باید ضعیف و بی قدرت بماند. باید دانست که این تصور خطاست زیرا راست است که در

موسیقی قدیم ایرانی مضراب راست نقش اصلی دارد و مضراب چپ باید خیلی خفیف روی سیم ها بخورد.

ولی برای اینکه در نوازندگی سنتور قوی باشیم و به خصوص برای ایجاد صداهای صحیح باید هر دو دست حتی المقدور از حيث قدرت برابر باشند.

منتها هرجا که لازم شد دست چپ نقش ضعیف تری بازی خواهد کرد. چه بسا در بعضی موارد مثل اجرای پاره ای قطعات آوازی در ناحیه پشت خرک سنتور این جریان معکوس میشود یعنی مضراب چپ نقش اساسی را به عهده دارد و مضراب راست حکم دست چپ را پیدا نموده ضعیف و کم صدا زده میشود. 

به هر حال، چون متأسفانه در بین بیشتر نوازندگان سنتور رسم چنین است که به مضراب چپ توجه کافی مبذول نمی گردد، لذا تذکر این نکته ضروری است که اصولاً قوی شدن در نوازندگی سنتور بدون داشتن دست چپ بسیار قوی ممکن نیست.

اگر دست چپ ضعیف باشد، معایب زیر بروز خواهد کرد اولاً نوازنده از اجرای مضراب «ریز» صحیح و خوش صدا محروم خواهد ماند ثانیاً، اجرای قطعات ضربی و چهار مضرابهایی که جنبۀ تکنیکی قوی دارند و نیز اجرای پاساژها و گام ها و غیره امکان نخواهد داشت.

کسانی که دست چپ آنها ضعیف است باید قطعاتی را که برای این منظور از یک مضراب راست و دو مضراب چپ و یا از یک مضراب راست و سه مضراب چپ ترکیب شده باشد تمرین نمایند.

البته برای قوی شدن در این تمرینات و یا هر نوع تمرین دیگری که در نظر گرفته شود دو شرط پایه باید رعایت شود اول اینکه آهسته و بیشتاب تمرین شود.

دوم اینکه مضراب از روی سیم به قدری بالا بیاید کـه بـه سـر نوازنده برسد و محکم روی سیم بخورد و نه تنها برای قوی شدن دست چپ بلکه در مورد تمام تمرین های روزانه که انجام می دهیم بدون رعایت این دو شرط یعنی مضراب بلند و بیشتاب) اجرای تمرین فایده ای نخواهد داشت.

در پایان این مقال یک بار دیگر تکرار می کنیم که دست چپ از حیث قدرت باید با دست راست، حتی المقدور، مساوی باشد.

توالی و تکرار مضرابها

در موردی که مضرابهای چپ و راست پی در پی زده شوند، یعنی بعد از هر مضراب راست یک مضراب چپ زده شود، اصطلاح توالی (آلترناسیون) به کار میرود برای اجرای ردیفهای آوازهای ایرانی همان طور که گفته شد، توالی مضراب کمتر به کار میرود

و بیشتر از تکرار مضراب راست استفاده میشود.

اکنون باید پرسید: با وجود اینکه برای اجرای ردیفهای آواز بیشتر از تکرار مضراب راست استفاده میشود آیا قدما از تکرار مضراب چپ و نیز از توالی مضرابها استفاده نمیکرده اند؟

برای یافتن پاسخ این سؤال باید دو نکته را متوجه بود اول اینکه از نظر موسیقی قدیم ایران باید بین قطعات ضربی و آواز که قطعه بی ضرب محسوب می شود فرق گذاشت.

در مورد ،آواز همان طور که گفته شد از توالی مضرابها فقط در موارد ضروری استفاده میشود و در بقیه موارد تکرار مضراب راست مورد استفاده است و به طور کلی تکرار مضراب چپ هم مورد استفاده نیست و اما در مورد قطعات ضربی هم از توالی مضرابها و هم از تکرار مضرابهای چپ و راست استفاده می شود (البته در این مورد هم تمایل به استفاده از تکرار مضراب راست بیشتر است.

دوم اینکه در سنتور اصولاً عضلات دست نوازنده باید دو نوع حرکت انجام دهند. اول حرکت عمودی، دوم حرکت افقی. وقتی شما مضراب را به دست راست گرفته روی یکی از خرک ها (مثلاً روی خرک سوم، سل) می نوازید عضلات مچ دست راست شما یک حرکت عمودی به مضراب داده اند ولی چنانچه با همان مضراب ابتدا روی خرک سوم نواخته بلافاصله نیز روی خرک ششم (دو) بنوازید، در اینجا علاوه بر حرکت عمودی که اصولاً لازمه نواختن هر مضراب میباشد یک حرکت افقی هم به مضراب داده اید و دست راست شما یک حرکت افقی نیز کرده است.

تشخیص این دو حرکت از یکدیگر و طرز تقویت هر کدام از آنها مسئله بسیار مهمی است که در آخرین قسمت از این سلسله مقالات که به متد سنتور اختصاص خواهد داشت درباره آن بیشتر بحث خواهیم کرد. برای نشان دادن حرکت افقی قطعه زیر نمونه روشنی به دست میدهد.

برای اغلب نوازندگان سنتور اشکالی ندارد که قطعه فوق را تماماً با دست راست اجرا کنند ولی چنانچه از آنها بخواهیم که این قطعه را فقط با مضراب چپ اجرا نمایند برایشان خالی از اشکال نیست ممکن است پرسیده شود که در مورد بعضی اشخاص قضیه برعکس است یعنی قطعه فوق را با دست چپ راحت تر از دست راست اجرا می کنند.

در این مورد باید متوجه بود که این اشخاص به اصطلاح چپ دست هستند یعنی کارها را با دست چپ راحت تر از دست راست انجام میدهند. بنابراین در نوازندگی سنتور نیز دست چپ آنها قوی تر از دست راست است.

به طور کلی چون پایه های چهار مضرابهای سنتور بیشتر تشکیل شده است از حرکات عمودی دست چپ، لذا در بین نوازندگان سنتور حرکت عمودی دست چپ بسیار قوی شده است.

در حالی که چون از تکرار مضراب چپ (به طور افقی) استفاده نمی کنند لذا دست چپ آنها از حیث حرکات افقی ضعیف مانده است ولی در مورد دست راست قضیه معکوس است و درست به همین علت است که دست راست با وجود اینکه از دست چپ قوی تر است، مع هذا در اجرای پایه های چهار مضراب از دست چپ ضعیف تر میباشد.

خلاصه، سیستم فعلی نوازندگی سنتور طوری است که دست چپ از حيث حركات عمودی قوی تر از دست راست میباشد و در مقابل دست راست نیز از لحاظ حرکت افقی به مراتب قوی تر از دست چپ میباشد.

با توجه به مطالب فوق به سؤالی که مطرح کرده بودیم پاسخ گوییم در تکنیک قدیم سنتور از تکرار مضراب راست بیشتر به صورت افقی و از تکرار مضراب چپ به صورت عمودی و در صورت لزوم از توالی مضرابها استفاده می شده است ولی از تکرار مضراب راست به صورت عمودی کمتر استفاده میشده و از تکرار مضراب چپ به صورت افقی) تقریباً هیچ استفاده نمی شده است.

اینک چند تذکر: میدانیم که در تکنیک قدیم سنتور شروع و ختم مطلب با مضراب راست است جز مواردی استثنایی که قبلاً بدان اشاره شده است.

اینک اضافه میکنیم که این تکنیک مربوط به اجرای آوازهای ایرانی است و برای اجرای قطعات ضربی و ارکستری هیچ لزومی ندارد که خود را پایبند این مطلب بدانیم بلکه باید دید طبیعت قطعه ای که میخواهیم اجرا کنیم چه ایجاب می کند چنانچه لازم باشد مطلب را با مضراب چپ و در غیر این صورت با مضراب راست شروع میکنیم.

چون اجرای قطعات آوازی مخصوصاً قطعات سنگین با دست راست و بدون استفاده از دست چپ ساز را به اصطلاح خالی میکند یعنی قطعات اجرا شده جدا از هم و نا چسب به نظر می آید، لذا مضراب راست که مطلب اصلی را اجرا میکند همیشه به وسیلۀ مضراب چپ تقویت و تزیین میشود و این به دو صورت است: یکی به وسیله ریزهای مختلف که در مبحث مربوط ذکر خواهد شد و یکی هم به وسیله انواع تکیـه هـا کـه در لابه لای مضرابهای راست گنجانیده میشود و ساز را به اصطلاح «پُر» و تزیین می کند.

مسئله تكيه ها فعلاً مورد بحث نیست فقط باید دانست که در پاره ای موارد نوع تکیه طوری است که به نظر می آید شروع مطلب با مضراب چپ میباشد در حالی که این نوع مضرابهای چپ فقط برای تزیین مضراب راست به صورت تکیه اجرا می شود مطلب اصلی همان است که با مضراب راست شروع میشود در ردیفهای آواز که تاکنون چاپ شده است از این نوع تحریرها بسیار دیده میشود.

در مورد تکرار مضرابها و یا توالی آنها نباید به هیچ وجه تعصب داشت هر کدام به جای خود لازمند. به این ترتیب که برای اجرای ردیفهای آواز باید بیشتر از تکرار مضراب راست استفاده کرد به همان ترتیبی که در جای خود توضیح داده شده است و برای اجرای قطعات ضربی و ارکستری باید از هر دو استفاده کرد؛ یعنی هرجا لازم باشد توالی به کار میرود و هرجا ضرورت یابد تکرار مضراب راست و یا تکرار مضراب چپ مورد استفاده قرار میگیرد ولی در هر حال باید توجه داشت که هم دست چپ و هم دست

راست از حيث هر دو نوع حرکت عمودی و افقی باید قوی و ورزیده باشند.

 

منبع: رضا مهدوی، ماهنامه ادبستان، شماره سی ام، بازنشر در کتاب مجموعه مقالات درباره سنتور اثر شهاب منا)