آموزش دف

معرفی چند کتاب دف از مبتدی تا پیشرفته

آموزش دف از مبتدی تا عالی سیامک عزیززاده

آموزش جامع دف نوازی از مقدماتی تا پیشرفته فرزاد عندلیبی

کتاب دف نوازی محمد اخوان

کتاب آموزش دف بیژن کامکار

تاریخچه ساز دف

دف یک ساز کوبه ای باستانی است که خاستگاه آن خاورمیانه است و قدمتی طولانی به چندین قرن قبل دارد. اعتقاد بر این است که در اوایل 4000 قبل از میلاد در بین النهرین مورد استفاده قرار گرفته است. واژه دف ریشه فارسی دارد.

با گذشت زمان، دف به بخشی اساسی از سنت های مختلف موسیقی در خاورمیانه، به ویژه در ایران تبدیل شده است.

کاربرد دف در موسیقی ایرانی

دف در موسیقی ایرانی نقش مهمی را ایفا می کند و به عنوان یک ساز ریتمیک و ملودیک عمل می کند. معمولاً در موسیقی سنتی، کلاسیک و صوفیانه استفاده می شود و عمق، بافت و ریتمی عفونی به آهنگ ها می بخشد.

دف همچنین بخشی جدایی ناپذیر از موسیقی محلی و سنتی ایرانی است که همراه با آهنگ ها و رقص ها در جشن ها و جشن ها است.

جهت آشنایی با دیگر سازهای ایرانی از جمله آموزش تنبک کلیک کنید.

همراهی ریتمیک

دف در درجه اول به عنوان یک ساز ریتمیک استفاده می شود و ستون فقرات موسیقی را فراهم می کند. نوازنده دف را در یک دست نگه می دارد و با دست یا انگشتان دیگر به غشاء ضربه می زند و طیف وسیعی از صداها و ریتم ها را تولید می کند.

با تغییر تکنیک ضربه زدن، نوازنده می تواند تونالیته های مختلف و لهجه های پویا ایجاد کند و به دف اجازه می دهد تا با سبک ها و حالات مختلف موسیقی سازگار شود.

کاوش ملودیک

دف علاوه بر نقش ریتمیک خود می تواند نقش و نگارهای ملودیک و تزیینات نیز تولید کند. دف نوازان ماهر از تکنیک های مختلفی مانند چرخاندن انگشت، ضربه زدن به فریم و قطع کردن انگشت برای تولید عبارات ملودیک پیچیده استفاده می کنند.

این عناصر ملودیک تجربه کلی موسیقی را تقویت می کنند و اغلب با سایر سازهای ملودیک مانند نی، سه تار، عود و غیره در تعامل هستند.

دف و اهمیت معنوی آن

دف در موسیقی و مراسم صوفیانه ایرانی دارای اهمیت معنوی است. این اغلب در مجالس معروف به «ذکر» یا «سما» استفاده می‌شود، جایی که شرکت‌کنندگان در تمرین‌های مراقبه همراه با موسیقی و آواز خواندن شرکت می‌کنند. ریتم های تکراری و صداهای جذاب دف باعث ایجاد حالت خلسه مانند و تسهیل ارتباط معنوی و تفکر می شود.

 تغییرات و سازگاری های منطقه ای

دف در سراسر ایران دارای تنوع منطقه ای است که هر کدام ویژگی ها و سبک های نوازندگی منحصر به فردی دارند. به عنوان مثال، دف کردی دارای یک قاب بزرگتر است و صدای عمیق تر و طنین انداز تولید می کند.

دف نواخته شده در نواحی شمال شرقی خراسان دارای ساختاری مشخص و با قاب سبک تر و صدایی بلندتر است. این تغییرات منطقه ای به چشم انداز متنوع موسیقایی موسیقی ایرانی کمک می کند و سازگاری و تطبیق پذیری دف را به نمایش می گذارد.

جهت آشنایی با دیگر سازهای ایرانی از جمله آموزش کمانچه کلیک کنید.

دف در موسیقی معاصر

دف در حالی که عمیقاً در سنت ریشه دارد، جایگاه خود را در موسیقی معاصر نیز پیدا کرده است. نوازندگان و آهنگسازان ایرانی دف را در ژانرهای تلفیقی گنجانده اند و ملودی های سنتی را با عناصر مدرن ترکیب می کنند.

این ادغام به دف کمک کرده است تا مخاطبان بیشتری را جذب کند و به ارتباط مداوم آن در صحنه موسیقی همیشه در حال تکامل کمک کرده است.

اهمیت و ارزش فرهنگی

دف دارای ارزش فرهنگی و نمادین بی‌نظیری در جامعه ایران است. این ساز نه تنها یک ساز موسیقی بلکه نمادی از میراث، معنویت و هویت ملی است. دف در ادبیات فارسی، شعر و هنرهای تجسمی برجسته شده است و اهمیت فرهنگی آن را بیشتر تقویت می کند.

نوازندگان دف و استادان

در طول تاریخ، دف‌نوازان و استادان متعددی ظهور کرده‌اند که به تکامل و حفظ ساز کمک کرده‌اند. این نوازندگان ماهر زندگی خود را وقف تسلط بر پیچیدگی‌های دف نوازی کرده‌اند و به چهره‌هایی قابل احترام تبدیل شده‌اند.

در جامعه موسیقی ایران تخصص و هنر آنها به ارتقای جایگاه دف و تضمین تداوم برجستگی آن کمک کرده است. از جمله این افراد به استاد بیژن کامکار می توان اشاره نمود که نقش به سزایی در ورود این ساز به ارکسترهای ایرانی داشته اند.

 ساختار و ساخت دف

دف از سازهای کوبه ای ست که در ساخت آن از چوب، پوست و فلز استفاده می شود. کمانه یا بدنه ی این ساز دایره ای شکل و قطر دهانه ی آن حدود 60 سانتی متر است.

در طول جدار داخلی کمانه، در فواصل معین، حلقه هایی فلزی نصب شده اند و بر یک طرف دهانه پوست کشیده شده است. این ساز را هنگام نواختن به طور عمودی، کمی مایل به سمت چپ بدن با دو دست می گیرند و با انگشت های هر دو دست به سطح پوست ضربه می زنند.

دف علاوه بر استفاده در آیین های خاص عرفانی، امروزه در همراهی با سازهای دیگر و گروه نوازی نیز بسیار به کار می رود. بیشتر وزن دف بر روی دست چپ قرار می گیرد و با فشردن انگشت شست دست راست بر روی کمانه سنگینی ساز را متعادل می سازند.

قسمت های مختلف ساز دف

کمانه

طوقه ی چوبی دور دف را کمانه می گویند و ضخامت آن از طرف دهانه ی پوست دار حدود 2 تا 3 میلی متر و از طرف دهانه ی باز حدود یک و نیم سانتی متر، و عرض آن حدود 6 سانتی متر است. کمانه به دو صورت ساخته می شود:

الف) کمانه ی " یک کمه" از چوبی به ضخامت یک و نیم سانتی متر تهیه می شود. دو سر چوب را طوری به یکدیگر متصل می کنند که به شکل دایره در می آید و از نظر وزن نسبت به انواع دیگر سبک تر است.

ب) کمانه ی" دو کمه" از دو چوب به ضخامت های حدود نیم و عرض 6 سانتی متر که بر روی یکدیگر پرس شده اند ساخته می شود. این نوع کمانه از نظر وزن سنگین تر از انواع دیگر و در مقابل کشش پوست مقاوم تر است و تاب بر نمی دارد.

شستی

روی کمانه از طرف دهانه ی باز، فرورفتگی کوچکی ایجاد می کنند که محل استقرار انگشت شست دست چپ است و در ثابت نگه داشتن دف بر روی دست موثر است.

پوست

برای دف از پوست کهنه ی گوسفند، بز یا آهو که ضخامت آن در تمام نقاط یکسان است استفاده می شود. انواع پوست های پلاستیکی هم اخیرا معمول شده اند که در مقابل رطوبت و حرارت مقاوم تر هستند و صدادهی آنها شفاف تر و قوی تر است و نوع غیر سنتی صدای دف را ارائه می دهند.

حلقه ها

در جدار داخلی کمانه قلاب های کوچکی به فاصله یک سانتی متر از یکدیگر و فاصله ی سه سانتی متر از پوست نصب شده اند که به هر یک از آنها حلقه هایی فلزی در دسته های چهارتایی آویخته شده اند و با حرکت دادن دف در جهت های مختلف، حلقه ها به پوست می خورند یابا نوعی حرکت دیگر، خود حلقه ها به صدا در می آیند.

گل میخ

برای محکم کردن پوست دف بر روی کمانه، پوست را در جدار بیرونی کمانه با میخ های سرتخت(شبیه پونز) مهار می کنند که به آنها"گل میخ" می گویند. در ساخت بعضی از دف ها پوست را با چسب یا سریش روی جدار بیرونی کمانه می چسبانند.

جهت آشنایی با دیگر سازهای ایرانی از جمله آموزش تار کلیک کنید.

آموزش ضربه تم در دف نوازی

اولین ضربه‌ای که هنرآموز باید یاد بگیرد ضربه تم است، این ضربه تولیدکننده‌ی صدای بم است و با دست راست و در قسمت مرکزی دف نواخته می‌شود و علامت آن در شیوه نت نویسی ما که بصورت تک خط می باشد به شکل علامت تم  است.

البته ذکر این نکته ضروری است که اگر نوازنده راست‌ دست باشد این ضربه را با دست راست می‌نوازد و اگر چپ ‌دست باشد این ضربه را با دست چپ می‌نوازد.

• باید دقت کنید در اجرای این ضربه دست نه خیلی منقبض می‌شود و نه خیلی شل نگه داشته می‌شود و نباید بیش از اندازه به دستان‌تان فشار وارد شود زیرا این کار باعث خستگی سریع دست می‌شود.
• برای اجرای این حرکت باید مچ دست را کامل حرکت دهید، انجام این حرکت برای هنرجویانی که در مسیر شروع آموزش مقدماتی دف قرار دارند مفید است.
• در اجرای این ضربه انگشتان باید به هم چسبیده باشند و ازهم باز نشوند.
• بعد از زدن ضربه، به هیچ عنوان نباید کف دست روی صفحه قرار گیرد زیرا باعث خفه‌شدن صدای دف می‌شود.

ضربه تم و بک از ضربات پایه ای ساز دف به حساب می آیند و جزء اولین ضربه هایی هستند که شما در آموزش دف یاد می گیرید. به عنوان یادآوری علامت ضربه تم  و علامت ضربه بک  می باشد که به ضربه بک ، ضربه کناره نیز می گویند.

آموزش ضربه چپ در دف

تا الان ضرباتی که یاد گرفتید با دست راست اجرا می شدند اما این ضربه با دست چپ اجرا می شود ( البته این حالت برای افراد راست دست می باشد و می تواند برای افراد چپ دست معکوس شود).

علامت ضربه چپ  می باشد که در سیستم نت نویسی تک خطی که ما استفاده می کنیم بصورت واضح روی نت قرار می گیرد و بیانگر اجرای ضربه چپ می باشد.

نکات مهم هنگام اجرای ضربه چپ دف

دقت کنید که ضربه چپ در دف نوازی جزء یکی از ضربات سخت این ساز می باشد و نیاز به تکرار و تمرین زیاد دارد. شاید در روزهای اول ، هنگام اجرا نتوانید صدای خوبی از ساز تولید کنید و یا در هنگام اجرای این ضربه ، ساز از دستتان در برود و … .

اصلا نگران نباشید چون همانطور که گفتیم اجرای درست این حرکت در روزهای ابتدایی کمی زمان بر است و نیاز به تکرار و تمرین دارد و بعد از چند روز تمرین ، رفته رفته به اجرای بهتر و مناسب تر از این حرکت می رسید، بنابراین اصلا نگران نباشید و فقط کمی صبر و حوصله به خرج دهید تا به نقطه مورد نظر برسید.

نکات مهم زیر را هنگام اجرای ضربه چپ در دف رعایت کنید تا از اشتباهات رایج هنرجویان بپرهیزید:

بهتر است در هنگام اجرای ضربه چپ، تمامی انگشتان به صفحه چسبیده باشد و هیچ فضای خالی بین انگشتان و صفحه دف قرار نگیرد. (این موضوع برای شروع پر اهمیت می باشد و زمانی که در نوازندگی مهارت پیدا کردید می توانید با حالت های دیگر نیز ضربه چپ قوی اجرا کنید).

در هنگام اجرای این ضربه تا جایی که می توانید مچ دست را از صفحه ساز فاصله دهید و سپس ضربه بزنید تا صدای مناسب و قوی تری از ساز تولید شود.

بعد از اجرای این حرکت ، حتما سریعا انگشتان خود را از پوسته دف جدا کنید تا صدای دف گرفته و یا در اصطلاح خفه نشود.

در هنگام تمرین ضربه چپ دف ، یادتان باشد که ساز را با دست دیگرتان نگه نداشته باشید! فقط شست دست باید به ساز تکیه داده شود.

انگشت شست باید بصورت خمیده و مانند یک انبر دف را بگیرد. از باز کردن انگشت شست خود داری کنید زیرا در درجه اول به صفحه پوست دف برخورد می کند و صدای ساز را خفه می کند و علاوه بر آن در حالت خمیده می توانید تسلط بالاتری روی نگه داشتن دف داشته باشید.

انگشت اشاره در هنگام اجرای این ضربه حکم نگه دارنده ساز را دارد و ضربه ای به ساز وارد نمی کند.

همانطور که در بالاتر گفته شد این ضربه جزء ضربات سخت در دف نوازی می باشد و باید برای اجرای درست این حرکت ، تمرین و تکرار روزانه داشته باشید.

سعی کنید زمان های تمرینی خود را به قسمت های کوچکتری تبدیل کنید تا بازدهی بیشتری داشته باشید. برای مثال به جای ۱ ساعت تمرین پشت سر هم ، آن را به دو زمان نیم ساعته تقسیم کنید مثلا نیم ساعت صبح و نیم ساعت بعد از ظهر.

نتیجه

ساز دف دارای سابقه ای چشمگیر، ساختاری منحصر به فرد و حضور چشمگیری در موسیقی ایرانی است. قابلیت‌های ریتمیک و کاوش‌های ملودیک آن، آن را به جزء ضروری ژانرهای مختلف موسیقی تبدیل کرده است.

از آیین های باستانی گرفته تا آهنگسازی های معاصر، دف همچنان با صداهای دلربا و اهمیت فرهنگی خود مخاطبان را مجذوب خود می کند. از آنجایی که ما از میراث و کمک های غنی دف قدردانی می کنیم، این دف نمادی ماندگار از سنت های موسیقی بیانگر و متنوع ایران است.

برای کسب اطلاعات بیشتر به سایت آموزشگاه موسیقی چکاد مراجعه فرمایید.