آموزش دف

معرفی ساز دف – آموزشگاه موسیقی چکاد

تاریخچه ساز دف

دف یک ساز کوبه ای باستانی است که خاستگاه آن خاورمیانه است و قدمتی طولانی به چندین قرن قبل دارد. باستان‌شناسان اعتقاد دارند که مردم بین‌النهرین از حدود 4000 سال قبل از میلاد از این ساز استفاده کرده‌اند. واژه دف ریشه فارسی دارد.

با گذشت زمان، دف به بخشی اساسی از سنت‌های مختلف موسیقی در خاورمیانه، به ویژه در ایران، تبدیل شد.

ریشه لغت دف و معنی آن

دف یکی از قدیمی‌ترین سازهای کوبه‌ای است که در فرهنگ‌های مختلف نقش ویژه‌ای دارد. در لغت‌نامه‌های معتبر، واژه “دف” به معنای چنبری تعریف شده است که پوست بر آن چسبانده می‌شود و برای نواختن از آن استفاده می‌شود. این واژه در عربی از “تف” عبری مشتق شده است که به معنای “زد و کوبید” است. حاشیه کتاب “برهان قاطع” توضیحاتی درباره ریشه این واژه ارائه داده است که تأثیرات فرهنگی و زبانی بر روی آن را نشان می‌دهد.

تاریخچه واژه دف به زبان‌های باستانی همچون سومری، اکدی و آرامی برمی‌گردد. زبان سومری “دوب” را به معنی لوحه و خط تعریف کرده است و این واژه به مرور زمان به زبان‌های دیگر تغییر یافته است. در زبان اکدی این واژه را به “دُف” تبدیل کرده و به معنی لوحه و صفحه ادامه یافته است. همچنین زبان آرامی این واژه را به “دَپ” تغییر داده و معنای مشابهی داشته است. این تحولات نشان‌دهنده تعاملات فرهنگی و زبانی میان تمدن‌های باستانی است.

دف در فرهنگ‌های مختلف نام‌های متفاوتی دارد. در فرهنگ‌های ایرانی، دف با نام‌هایی مانند دَپ، دوب و دایره شناخته می‌شود، در حالی که در فرهنگ عربی با نام‌هایی مانند غربال، بَندیر و مِزهر مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین، لغت “Adapo” در زبان بابل آشوری معادل “تف” آرامی و عبری است و نشان‌دهنده تطابق با دف عربی و دَپ فارسی می‌باشد. دف به عنوان یک ساز باستانی، در موسیقی آیینی ایران نقش مهمی ایفا کرده و در دنیای معاصر نیز به شکل‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کاربرد دف در موسیقی ایرانی

دف در موسیقی ایرانی نقش مهمی را ایفا می کند و به عنوان یک ساز ریتمیک و ملودیک عمل می کند. معمولاً در موسیقی سنتی، کلاسیک و صوفیانه استفاده می شود و عمق، بافت و ریتمی عفونی به آهنگ ها می بخشد.

دف همچنین بخشی جدایی ناپذیر از موسیقی محلی و سنتی ایرانی است که همراه با آهنگ و رقص، در جشن ها است.

جهت آشنایی با دیگر سازهای ایرانی از جمله آموزش تنبک کلیک کنید.

همراهی ریتمیک

دف در درجه اول به عنوان یک ساز ریتمیک استفاده می شود و ستون فقرات موسیقی را فراهم می کند. نوازنده دف را در یک دست نگه می دارد و با دست یا انگشتان دیگر به غشاء ضربه می زند. به این ترتیب طیف وسیعی از صداها و ریتم ها را تولید می کند.

با تغییر تکنیک ضربه زدن، نوازنده می تواند تونالیته های مختلف و لهجه های پویا ایجاد کند. همچنین به دف اجازه می دهد تا با سبک ها و حالات مختلف موسیقی سازگار شود.

کاوش ملودیک

دف علاوه بر نقش ریتمیک خود می تواند نقش و نگارهای ملودیک و تزیینات نیز تولید کند. دف نوازان ماهر تکنیک‌های مختلفی مانند چرخاندن انگشت، ضربه زدن به فریم و قطع کردن انگشت را برای تولید عبارات ملودیک پیچیده به کار می‌برند.

این عناصر ملودیک تجربه کلی موسیقی را تقویت می کنند و اغلب با سایر سازهای ملودیک مانند نی، سه تار، عود و غیره در تعامل هستند.

دف و اهمیت معنوی آن

دف در موسیقی و مراسم صوفیانه ایرانی دارای اهمیت معنوی است. این سازها اغلب در مجالس معروف به «ذکر» یا «سما» استفاده می‌شوند، جایی که شرکت‌کنندگان در تمرین‌های مراقبه همراه با موسیقی و آواز خواندن شرکت می‌کنند. ریتم های تکراری و صداهای جذاب دف باعث ایجاد حالت خلسه مانند و تسهیل ارتباط معنوی و تفکر می شود.

 تغییرات و سازگاری های منطقه ای

دف در سراسر ایران دارای تنوع منطقه ای است که هر کدام ویژگی ها و سبک های نوازندگی منحصر به فردی دارند. به عنوان مثال، دف کردی دارای یک قاب بزرگتر است و صدای عمیق تر و طنین انداز تولید می کند.

دف نواخته شده در نواحی شمال شرقی خراسان دارای ساختاری مشخص و با قاب سبک تر و صدایی بلندتر است. این تغییرات منطقه ای به چشم انداز متنوع موسیقایی موسیقی ایرانی کمک می کند و سازگاری و تطبیق پذیری دف را به نمایش می گذارد.

جهت آشنایی با دیگر سازهای ایرانی از جمله آموزش کمانچه کلیک کنید.

دف در موسیقی معاصر

دف در حالی که عمیقاً در سنت ریشه دارد، جایگاه خود را در موسیقی معاصر نیز پیدا کرده است. نوازندگان و آهنگسازان ایرانی دف را در ژانرهای تلفیقی گنجانده اند و ملودی های سنتی را با عناصر مدرن ترکیب می کنند.

این ادغام به دف کمک کرده است تا مخاطبان بیشتری را جذب کند و به ارتباط مداوم آن در صحنه موسیقی همیشه در حال تکامل کمک کرده است.

اهمیت و ارزش فرهنگی

دف دارای ارزش فرهنگی و نمادین بی‌نظیری در جامعه ایران است. این ساز نه تنها یک ساز موسیقی بلکه نمادی از میراث، معنویت و هویت ملی است. دف در ادبیات فارسی، شعر و هنرهای تجسمی برجسته شده است و اهمیت فرهنگی آن را بیشتر تقویت می کند.

اجرای ارکستر ایرانی – کسرت هنرجویی آموزشگاه موسیقی چکاد

نوازندگان دف و استادان

در طول تاریخ، دف‌نوازان و استادان متعددی ظهور کرده‌اند که به تکامل و حفظ ساز کمک کرده‌اند. این نوازندگان ماهر زندگی خود را وقف تسلط بر پیچیدگی‌های دف نوازی کرده‌اند و به چهره‌هایی قابل احترام تبدیل شده‌اند.

در جامعه موسیقی ایران تخصص و هنر آنها به ارتقای جایگاه دف و تضمین تداوم برجستگی آن کمک کرده است. از جمله این افراد به استاد بیژن کامکار می توان اشاره نمود که نقش به سزایی در ورود این ساز به ارکسترهای ایرانی داشته اند.

 ساختار و ساخت دف

دف از سازهای کوبه ای ست که در ساخت آن از چوب، پوست و فلز استفاده می شود. کمانه یا بدنه ی این ساز دایره ای شکل و قطر دهانه ی آن حدود 60 سانتی متر است.

در طول جدار داخلی کمانه، در فواصل معین، حلقه هایی فلزی نصب شده اند و بر یک طرف دهانه پوست کشیده شده است. نوازنده این ساز را هنگام نواختن به طور عمودی، کمی مایل به سمت چپ بدن با دو دست می‌گیرد و با انگشت‌های هر دو دست به سطح پوست ضربه می‌زند.

دف علاوه بر استفاده در آیین های خاص عرفانی، امروزه در همراهی با سازهای دیگر و گروه نوازی نیز بسیار به کار می رود. بیشتر وزن دف بر روی دست چپ قرار می گیرد و با فشردن انگشت شست دست راست بر روی کمانه سنگینی ساز را متعادل می سازند.

قسمت های مختلف ساز دف

ساز دف قسمت های مختلفی دارد که در ادامه با آن ها بیشتر آشنا میشویم.

کمانه

طوقه ی چوبی دور دف را کمانه می گویند و ضخامت آن از طرف دهانه ی پوست دار حدود 2 تا 3 میلی متر و از طرف دهانه ی باز حدود یک و نیم سانتی متر، و عرض آن حدود 6 سانتی متر است. کمانه به دو صورت ساخته می شود:

الف) کمانه ی ” یک کمه” از چوبی به ضخامت یک و نیم سانتی متر تهیه می شود. دو سر چوب را طوری به یکدیگر متصل می کنند که به شکل دایره در می آید و از نظر وزن نسبت به انواع دیگر سبک تر است.

ب) کمانه ی” دو کمه” از دو چوب به ضخامت های حدود نیم و عرض 6 سانتی متر که بر روی یکدیگر پرس شده اند ساخته می شود. این نوع کمانه از نظر وزن سنگین تر از انواع دیگر و در مقابل کشش پوست مقاوم تر است و تاب بر نمی دارد.

شستی

روی کمانه از طرف دهانه ی باز، فرورفتگی کوچکی ایجاد می کنند که محل استقرار انگشت شست دست چپ است و در ثابت نگه داشتن دف بر روی دست موثر است.

پوست

برای دف از پوست کهنه ی گوسفند، بز یا آهو که ضخامت آن در تمام نقاط یکسان است استفاده می شود. انواع پوست‌های پلاستیکی اخیراً رایج شده‌اند که در برابر رطوبت و حرارت مقاوم‌تر هستند و صدادهی آن‌ها شفاف‌تر و قوی‌تر است. این نوع پوست‌ها صدای غیر سنتی دف را ارائه می‌دهند.

حلقه ها

در جدار داخلی کمانه، قلاب‌های کوچکی به فاصله یک سانتی‌متر از یکدیگر و سه سانتی‌متر از پوست نصب شده‌اند. به هر یک از این قلاب‌ها، حلقه‌های فلزی در دسته‌های چهارتایی آویخته شده‌اند. با حرکت دادن دف در جهت‌های مختلف، حلقه‌ها به پوست می‌خورند یا با نوعی حرکت دیگر، خود حلقه‌ها به صدا در می‌آیند.

گل میخ

برای محکم کردن پوست دف بر روی کمانه، پوست را در جدار بیرونی کمانه با میخ های سرتخت(شبیه پونز) مهار می کنند که به آنها”گل میخ” می گویند. در ساخت بعضی از دف ها پوست را با چسب یا سریش روی جدار بیرونی کمانه می چسبانند.

جهت آشنایی با دیگر سازهای ایرانی از جمله آموزش تار کلیک کنید.

دف نوازی حنانه نجم هنرجوی استاد سهیل اله دادیان – آموزشگاه موسیقی چکاد

آموزش ضربه تم در دف نوازی

البته ذکر این نکته ضروری است که اگر نوازنده راست‌ دست باشد این ضربه را با دست راست می‌نوازد و اگر چپ ‌دست باشد این ضربه را با دست چپ می‌نوازد.

• باید دقت کنید در اجرای این ضربه دست نه خیلی منقبض می‌شود و نه خیلی شل نگه داشته می‌شود و نباید بیش از اندازه به دستان‌تان فشار وارد شود زیرا این کار باعث خستگی سریع دست می‌شود.
• برای اجرای این حرکت باید مچ دست را کامل حرکت دهید، انجام این حرکت برای هنرجویانی که در مسیر شروع آموزش مقدماتی دف قرار دارند مفید است.
• در اجرای این ضربه، نوازنده باید انگشتان را به هم بچسباند و از باز شدن آن‌ها جلوگیری کند.
• بعد از زدن ضربه، نباید کف دست را روی صفحه قرار دهید زیرا این کار باعث خفه‌شدن صدای دف می‌شود.

ضربه تم و بک از ضربات پایه ای ساز دف به حساب می آیند و جزء اولین ضربه هایی هستند که شما در آموزش دف یاد می گیرید. به عنوان یادآوری علامت ضربه تم  و علامت ضربه بک  می باشد که به ضربه بک ، ضربه کناره نیز می گویند.

آموزش ضربه چپ در دف

تا الان ضرباتی که یاد گرفتید با دست راست اجرا می شدند اما این ضربه با دست چپ اجرا می شود ( البته این حالت برای افراد راست دست می باشد و می تواند برای افراد چپ دست معکوس شود).

علامت ضربه چپ  می باشد که در سیستم نت نویسی تک خطی که ما استفاده می کنیم بصورت واضح روی نت قرار می گیرد و بیانگر اجرای ضربه چپ می باشد.

نکات مهم هنگام اجرای ضربه چپ دف

دقت کنید که ضربه چپ در دف نوازی جزء یکی از ضربات سخت این ساز می باشد و نیاز به تکرار و تمرین زیاد دارد. شاید در روزهای اول ، هنگام اجرا نتوانید صدای خوبی از ساز تولید کنید و یا در هنگام اجرای این ضربه ، ساز از دستتان در برود و … .

اهمیت صبر و تمرین

اصلا نگران نباشید. همانطور که گفتیم، اجرای درست این حرکت در روزهای ابتدایی کمی زمان‌بر است و نیاز به تکرار و تمرین دارد. بعد از چند روز تمرین، رفته‌رفته به اجرای بهتر و مناسب‌تر این حرکت خواهید رسید. بنابراین فقط کمی صبر و حوصله به خرج دهید تا به نقطه مورد نظر برسید.

بیشتر بدانید: برای آموزش صداسازی کلیک کنید.

نکات مهم برای اجرای ضربه چپ

نکات مهم زیر را هنگام اجرای ضربه چپ در دف رعایت کنید تا از اشتباهات رایج هنرجویان بپرهیزید:

در هنگام اجرای ضربه چپ بهتر است، تمامی انگشتان به صفحه چسبیده باشد و هیچ فضای خالی بین انگشتان و صفحه دف قرار نگیرد. (این موضوع برای شروع پر اهمیت می باشد و زمانی که در نوازندگی مهارت پیدا کردید می توانید با حالت های دیگر نیز ضربه چپ قوی اجرا کنید).

در هنگام اجرای این ضربه تا جایی که می توانید مچ دست را از صفحه ساز فاصله دهید و سپس ضربه بزنید تا صدای مناسب و قوی تری از ساز تولید شود.

بعد از اجرای این حرکت، حتماً باید بلافاصله انگشتان خود را از پوسته دف جدا کنید تا صدای دف گرفته و یا در اصطلاح خفه نشود.

در هنگام تمرین ضربه چپ دف ، یادتان باشد که ساز را با دست دیگرتان نگه نداشته باشید!فقط شست دست باید به ساز تکیه دهد.

پوزیشن انگشت شست و اشاره در آموزش دف

انگشت شست باید بصورت خمیده و مانند یک انبر دف را بگیرد. از باز کردن انگشت شست خود داری کنید زیرا در درجه اول به صفحه پوست دف برخورد می کند و صدای ساز را خفه می کند و علاوه بر آن در حالت خمیده می توانید تسلط بالاتری روی نگه داشتن دف داشته باشید.

انگشت اشاره در هنگام اجرای این ضربه حکم نگه دارنده ساز را دارد و ضربه ای به ساز وارد نمی کند.

همانطور که در بالاتر گفته شد، این ضربه یکی از ضربات سخت در دف نوازی است و برای اجرای درست این حرکت، باید تمرین و تکرار روزانه داشته باشید.

سعی کنید زمان های تمرینی خود را به قسمت های کوچکتری تبدیل کنید تا بازدهی بیشتری داشته باشید. برای مثال به جای ۱ ساعت تمرین پشت سر هم ، آن را به دو زمان نیم ساعته تقسیم کنید مثلا نیم ساعت صبح و نیم ساعت بعد از ظهر.

معرفی چند کتاب برای آموزش دف از مبتدی تا پیشرفته

آموزش دف از مبتدی تا عالی سیامک عزیززاده

آموزش جامع دف نوازی از مقدماتی تا پیشرفته فرزاد عندلیبی

کتاب دف نوازی محمد اخوان

کتاب آموزش دف بیژن کامکار

کلاس دف کودکان

همانطور که در ابتدای مقاله گفته شد شروع دف نوازی در کودکان، به جثه و قدرت بدنی آنها بستگی دارد. آموزش دف به کودکان نیازمند رعایت نکات خاصی است تا فرآیند یادگیری به خوبی پیش برود.

با توجه به اینکه دف نیازی به کوک کردن ندارد و صدای آن به راحتی تولید می‌شود، این ساز گزینه مناسبی برای شروع یادگیری موسیقی در سنین پایین است. اما باید توجه داشت که موفقیت در یادگیری دف به تمرین مستمر و منظم نیاز دارد. والدین باید از ابتدای آموزش با صبر و حوصله به کودکان خود کمک کنند تا اصول اولیه را به خوبی یاد بگیرند و تمرینات را به درستی انجام دهند.

در آموزش دف زدن برای کودکان، استفاده از روش‌های آموزشی مناسب، مانند تکرار دروس قبلی و تمرینات مستمر، به یادگیری مؤثرتر کمک می‌کند. همچنین، کلاس‌های گروهی دف می‌تواند به تقویت مهارت‌های نوازندگی، درک بهتر ریتم و افزایش اعتماد به نفس کودکان کمک کند. در این کلاس‌ها، با تمرینات گروهی و همنوازی، کودکان توانایی‌های خود را در نواختن دف تقویت کرده و تجربه‌های موسیقایی جدیدی کسب خواهند کرد.

نتیجه گیری

ساز دف دارای سابقه ای چشمگیر، ساختاری منحصر به فرد و حضور چشمگیری در موسیقی ایرانی است. قابلیت‌های ریتمیک و کاوش‌های ملودیک آن، آن را به جزء ضروری ژانرهای مختلف موسیقی تبدیل کرده است.

دف با صداهای دلربا و اهمیت فرهنگی خود، مخاطبان را مجذوب می‌کند و از آیین‌های باستانی تا آهنگسازی‌های معاصر، همچنان مورد توجه است. از آنجایی که ما از میراث و کمک های غنی دف قدردانی می کنیم، این دف نمادی ماندگار از سنت های موسیقی بیانگر و متنوع ایران است.

برای کسب اطلاعات بیشتر به سایت آموزشگاه موسیقی چکاد مراجعه فرمایید.

سوالات متداول

آیا دوره‌های آموزش دف برای مبتدیان مناسب است؟

بله، دوره‌های ما از سطح مبتدی تا پیشرفته طراحی شده‌اند. حتی اگر هیچ تجربه قبلی ندارید، می‌توانید از کلاس‌های مقدماتی ما شروع کنید.

مدت زمان هر کلاس چقدر است؟

هر کلاس معمولاً ۶۰ دقیقه به طول می‌انجامد، که شامل آموزش تکنیک‌ها و تمرینات عملی می‌شود.

آیا ساز دف برای کودکان مناسب است؟

ساز دف يكی از ساز هايی است كه فيزيك بدنی در آن اهميتی ويژه دارد. سن مناسب برای شروع ساز دف حدوداً ۹ سالگيست.