آموزش نی

معرفی ساز نی

نی، یکی از سازهای بادی کهن، از گیاه نی ساخته می شود و به دلیل داشتن شش گره و هفت بند، به نی هفت بند معروف است. این ساز در اندازه های مختلفی تولید می شود و علاوه بر استفاده در تک نوازی، در گروه نوازی ها نیز به کار می رود.

نی قابلیت کوک شدن ندارد، اما با استفاده از نی های مختلف با اندازه های متفاوت می توان کوک های مختلف را ایجاد کرد. اجرای تکیه ها، استاکاتو، واخوان ها و آرپژهای کوتاه در این ساز بخوبی قابل اجرا می باشد. نوازندگی در صدای بم نی حجم بیشتر و در صداهای زیر حجم کمتری دارد.

وسعت نی حدود دو و نیم اکتاو است.

آموزش نی می‌تواند به شما کمک کند تا با این ساز اصیل ایرانی آشنا شوید و مهارت‌های لازم برای نواختن آن را کسب کنید.

تاریخچه ساز نی

ساز نی به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین سازهای دنیا شناخته می‌شود که تاریخچه استفاده از آن به حدود ده هزار سال پیش در آمریکای جنوبی و پنج هزار سال پیش در مصر بازمی‌گردد. در ایران، نی نقش مهمی در هنرهای بصری و موسیقی داشته و در مینیاتورهای هزار سال پیش به تصویر کشیده شده است. آموزش نی نوازی در این دوران به‌خوبی منعکس‌کننده جایگاه ویژه این ساز در فرهنگ ایرانی و تاثیر آن در ادبیات فارسی است.

در ترکیه و به‌ویژه در استامبول و قونیه، نی در مراسم موسیقی دراویش اهمیت خاصی دارد و آموزش نی در این مناطق نیز با تکنیک‌های ویژه‌ای همراه است. این ساز در کشورهای مختلف با روش‌های متفاوت نواخته می‌شود؛ از جمله در ترکمنستان که تکنیک‌های نواختن با دندان و لب متفاوت است. در نتیجه، آموزش نی نوازی به‌طور گسترده‌ای در فرهنگ‌های مختلف تنوع یافته و به نوعی نشان‌دهنده تاریخ و تحولات این ساز در سطح جهانی است.

 

طرز نشستن و گرفتن ساز نی

یکی از مواردی که در آموزش نی باید به آن توجه شود، نحوه صحیح نشستن برای نواختن نی است. نی نوازان، همچون دیگر نوازندگان قدیم چهارزانو یا دوزانو می نشستند، چرا که این طرز نشستن برای تنفس بسیار خوب است. امروزه ترجیح می دهند روی صندلی بنشینند زیرا در این طرز نشستن بهتر می توان دم زد.

در آموزش نی باید شیوه صحیح گرفتن نی در دست را بیاموزید. محل انگشتان روی نی و ترتیب مسدود کردن سوراخ ها در نی ایرانی به طور قطع ثابت است. برخلاف نی تُرک، از بند اول انگشت استفاده نمی شود، بلکه بیشتر از بند کوچک انگشت یا بند کوچک (سوم) انگشت استفاده میشود. انتهای بند سوم انگشت آن طور که در فلوت های غربی مورد استفاده قرار میگیرد، در نواختن نی به کار نمی رود. دست چپ بالای دست راست قرار می گیرد (مگر در مورد چپ دستان).

دهانه نی تقریباً به طور عمودی در بین دندانهای پیش یا میان نیش و پیش قرار میگیرد، نوک زبان با کناره نوک نی مماس می شود و بدین ترتیب دم را روی شکاف نی هدایت میکند. با اندکی برداشتن لب فوقانی که دهانه را می پوشاند و با تغییر اندک محل زبان، یک نوازنده خوب می تواند صدای نی را از حالت دست باز به یک یا یک پرده و نیم تغییر دهد. بدین طریق است که کافی نبودن سوراخ های نی جبران می شود.

با شش سوراخِ روی نی یک نی نواز خوب حداقل ۱۷ فاصله دستانهای تار را مینوازد. تنها ایراد بر این فن اجرایی آن است که بر دشواری ایجاد صدای ساده نی، مشکل ایجاد ریزه کاری های صوتی نیز اضافه می شود. با این همه، همین ویژگی های خاص نی ایرانی هستند که به صدای این ساز گرمی میبخشند.

ارتفاع هر نت به طور مداوم با فشار نفس تنظیم می شود؛ به عبارت دیگر، صدا حتی در قطعات تند هرگز به خودی خود، بدون لرزاندن صدا و کار کردن روی آن خارج نمی شود. بنابراین، برخلاف زدن یک سیم، فشردن یک کلید پیانو، یا دمیدن در یک سوت، در نی هیچ عملی به صورت مکانیکی انجام نمی گیرد. این ویژگی ها باعث شده اند که صدای نی، نزدیکترین صدا به صدای انسان باشد؛ و صدایی گرم، توصیفگر و پرارتعاش داشته باشد.

ویژگی فن اجرای نی ایرانی

همانطور که پیش تر در آموزش نی گفته شد نی ایرانی را میان دندان ها، تقریباً به طور عمودی نگاه می دارند. ایــن طـرز گرفتن، آن را از نی ترک و عرب که مقابل لب ها به طور مایل کمی به طرف بالا گرفته می شود، متمایز می سازد، و صدایی قوی تر و بادوام تر به دست می دهد. به واسطه ی نت های مجزا (استاکاتو) که خاص نی ایرانی است، نت های مورد نظر تشدید میشوند. در نی ترکی – عربی، نت های مجزا نادر هستند و بیشتر از نت های پیوسته استفاده میشود. این تأکید روی نت ها در زیبایی شناسی موسیقی ایرانی بسیار اهمیت دارد، تأکید بر نت ها را حتی اگر توالی نت ها بسیار سریع باشد می توان بسادگی با دَمی شدید ایجاد کرد تا با شدت ضرب را مشخص کند. بدین ترتیب فنی که در دمیدن به کار گرفته می شود، نواختن نی را بسیار نرم و موزون می کند؛ این فن به نوازنده امکان می دهد که به میل خود بسیار بلند یا در حد شنوایی بنوازد.

 

تمرینات تنفسی برای نواختن ساز نی

یکی از مهارت های لازم که در آموزش نی باید یاد بگیرید، نگه داری نفس و مدیریت دم و بازدم است. توجه به تمرین‌های تنفسی و تقویت مهارت‌های مرتبط با نگه‌داری نفس و کنترل دم و بازدم، برای هر نوازنده ی ساز نی امری حیاتی است که می‌تواند به پیشرفت قابل توجهی منجر شود.

تنفس شکمی (یا دیافراگم) یکی از مهمترین تمرینات تنفسی برای نوازندگان نی است. این تمرین به این صورت است که باید سعی کنید به جای قفسه سینه، دیافراگم خود را درگیر تنفس کنید. یعنی هنگام دم (از طریق بینی) شکم به سمت بیرون بیاید و هنگام بازدم (از طریق دهان) فرورفتن شکم را زیر دستان خود احساس کنید.

مدرس نی در آموزش نی نسبت به سطح آموزشی و تمرینات هنرجو، تمرینات تنفسی بیشتر و متنوع تری را ارائه میدهد که حتما طبق آموزش ها و برنامه ای منظم و مستمر باید به آنها عمل شود.

 

نکات نگهداری و مراقبت از ساز نی

در این قسمت از آموزش نی به شیوه نگهداری از ساز نی میپردازیم. ساز نی به دلیل جنس چوبی خود نباید در معرض خشکی یا رطوبت بیش از حد قرار بگیرد. حتما از ساز نی در برابر شکستگی، ترک و خط و خش محافظت کنید، زیرا در صورت بروز هر یک از این مشکلات، ساز دیگر عملکرد اولیه خود را نخواهد داشت. روغن کاری نی یکی از مهم‌ترین راه های مراقبت از ساز نی است.

معتدل بودن رطوبت محیط نگهداری، گرم نبودن محیط و جلوگیری از ضربه به ساز؛ نکات مهم و ضروری نگهداری از ساز نی هستند.

 

نغمه هایی که با نی نواخته میشود

نی یکی از سازهای باستانی و منحصر به فرد در موسیقی سنتی ایرانی است که توانایی تولید نغمه‌های بسیار زیبا و دلنشین را دارد. این ساز با تنوع گسترده‌ای از نغمه‌ها، از جمله نغمه‌های حزن‌آلود و عرفانی گرفته تا نغمه‌های شاد و شگفت‌انگیز، می‌تواند به اجرای موسیقی‌های مختلف بپردازد.

نغمه‌های معروف نی شامل نغمه‌های مرتبط با دستگاه‌های موسیقی ایرانی همچون شور، ماهور، و سه‌گاه است. هر یک از این نغمه‌ها با ویژگی‌های خاص خود، به نوازنده نی این امکان را می‌دهند که احساسات مختلف را به طور مؤثر منتقل کرده و قطعات موسیقی متنوعی را اجرا کند. به علاوه، نی قادر است نغمه‌های ویژه‌ای برای نمایش تکنیک‌های خاص نوازندگی و خلق آثار بدیع نیز تولید کند. در ادامه آموزش نی بیشتر به این موضوع میپردازیم.

امکانات اجرایی دستگاه های موسیقی ایرانی از پرده های مختلف نی:

ساز نی همچون برخی از سازهای بادی انتقالی است. بدین معنا که چون فواصل کروماتیک به طور طبیعی در این ساز وجود ندارد، قابلیت اجرای قطعه با نشانه های تغییر دهنده بسیار و یا اجرای گام ها با تنالیته های مختلف برای آن مشکل و به تعداد مشخصی محدود و یا اینکه اساساً غیر ممکن است، به این علت چنانکه قبلاً گفته شد از طول های متعدد این ساز استفاده می شود که این امکان را به نوازنده می دهد تا بتواند هر دستگاهی را از هر پرده دلخواه و بنا به نیاز بنوازد.

مثلاً دستگاه شور را معمولا می توان با نی Do از سه پرده مختلف آغاز کرد، یعنی شور Re، شور Sol، شور La. حال اگر بخواهیم قطعه ای در شور Do برای نی نوشته و اجرا کنیم لازم است تا یک نی انتخاب کنیم که یک پرده بهتر از نی Do باشد. یعنی نی Sib که در این صورت می توان شور Do (با همان انگشت گذاری که برای شور Re در نی  Do به کار برده ایم) و هم چنین شور Fa و شور Sol را با این نی اجرا کنیم.

برای نوشتن قطعه در گام ها با تنالیته های مختلف برای نی لازم است تا نی Do را مبنای کار قرار دهیم. یعنی اینکه قطعه مورد نظرمان را با توجه به امکانات  نی Do نوشته و در ابتدای خطوط حامل نام نی  مورد استفاده را مشخص کنیم. به این وسیله فواصل نوشته شده برای نی Do با به کار بردن طول های متفاوت نی تغییر کرده و عملاً فواصل طبیعی مورد نظر صدا می دهد.

نی جزء سازهای ایرانی است، اگر تمایل به یادگیری سازهای غربی به مانند آموزش پیانو دارید کلیک کنید.

 

دستگاه شور و متعلقات آن:

در این بخش از آموزش نی به بررسی امکانات نی میپردازیم. برای بررسی امکانات نی از دستگاه اجرایی شور آغاز می کنیم. چنانکه ذکر آن گذشت اجرای دستگاه شور از سه پرده مختلف در هر نی امکان دارد، که این سه پرده در نی Do به شرح زیر است:

شور (Re) در آموزش نی

مبنای گام شور چپ کوک (Re)از فاصله دوم بزرگ در منطقه صوتی بم و با فاصله نهم در منطقه صوتی اوج نی (Do) یا هر نی با مبنای مختلف دیگر است.

طریقه انگشت گذاری این شور در تمام نی ها یکی است اما چون طول های متفاوت در اختیار داریم از این رو عملاً این شور در پرده های متفاوت صدا می دهد.

متعلقات دستگاه شور:

در متعلقات دستگاه شور مانند ابوعطا، بیات ترک، افشاری و دشتی و هم چنین دستگاه نوا اختلاف چندانی از نظر گام و مقام وجود ندارد و تنها اختلاف توقف مکرر بر روی نت شاهد و نت ایست آنها و حالت های مخصوص هر یک از متعلقات است. درجه سوم گام شور شاهد بیات ترک، درجه چهارم گام شور شاهد افشاری و ابوعطا و درجه پنجم گام شور شاهد دشتی و کرد بیات و درجه چهارم شاهد دستگاه نوا است.

مدگردی و نت های متغیر:

در دستگاه شور همیشه پس از مختصر توقفی در تنالیته اصلی به تنالیته چهارم فوقانی می روند و قسمت مهم نغمه های فرعی این آواز در تنالیته جدید است که در آن درجه دوم و درجه پنجم گام شور حدود ربع پرده پایین می آید. اگر در شور Re باشیم پس از اندکی به شور Sol می رویم و این کار اول به وسیله کرن کردن La صورت می گیرد و اگر زیاد در تنالیته جدید زیاد به طرف زیر و بم برویم Mi هم بمل می شود. یعنی علامت عرضی شور Re به شور Sol تغییر می کند و هرگاه خواستیم دوباره به تنالیته اول مراجعه کنیم La را به کار می کنیم.

با Mi کرن وارد شور Re می شویم بدین ترتیب نت متغیر در گوشه های: اوج، شهناز، قرچه، گرایلی، مثنوی، سلمک و … درجه پنجم است که حدود ربع پرده پایین می آید، یعنی La کرن می شود. در گوشه های رضوی، بزرگ، دوبیتی، حسینی، زیرکش سلمک، جواد خوانی و … درجه دوم و پنجم حدود ربع پرده پایین می آید، یعنی Mi بمل و La کرن می شود.

نغمه بیات ترک (Fa) شور Re:

نت های متغیر در گوشه شکسته درجه سوم و درجه هفتم گام بیات ترک است که حدود ربع پرده پایین می آید. در مورد فوق نت های متغیر La کرن و Mi بمل می شود. در گوشه دلکش (از بیات ترک با مبنای Fa) به شور Do می رویم با این تفاوت که درجه سوم بیات ترک به حالت خود باقی می ماند. درجه ششم و هفتم گام بیات ترک حدود ربع پرده پایین می آید، در مورد فوق Re کرن و Mi بمل می شود.

نغمه افشاری (Sol) شور Re:

نغمه افشاری در آموزش نی از درجه هفتم گام شور شروع می شود، درجه ششم افشاری همواره در تغییر است. یعنی گاهی حدود ربع پرده پایین می آید و گاهی به حالت اول بر میگردد. که در مورد فوق Laکرن می شود.

دیگر از نت ها که در افشاری گاهی تغییر می کنند درجه هفتم است که حدود یک ربع پرده بالا می رود. این کار موقعی است که ملودی از روی نت مبنا شروع شده به روی درجه پنجم می آید و آواز از آنجا شروع می شود. ولی همین که وارد دانگ دوم شدیم اگر درجه هفتم نشان داده شود به حالت اصلی برمی گردد.

در مورد فوق Si کرن می شود نت های متغیر دیگر نغمه افشاری در گوشه عراق و راک است. در عراق درجه سوم گام افشاری حدود ربع پرده پایین آمده و درجه هفتم حدود ربع پرده بالا می آید در مورد فوق Mi بمل و Si کرن می شود. در راک علاوه بر این دو تغییر درجه ششم گام افشاری نیز حدود ربع پرده پایین می آید که در مورد فوق  Mi بمل، Si کرن و La کرن می شود.

نغمه دشتی (La) شور Re:

در نغمه دشتی درجه پنجم گام شور متغیر است. یعنی گاه حدود یک ربع پرده پایین می آید و گاه به حالت اصلی باقی می ماند و در مورد فوق La کرن می شود.

دستگاه نوا (Sol) شور Re:

در این نوا که از گام شور Re مشتق شده است، برای گوشه های گوشت، خجسته، مجلسی و برخی دیگر از گوشه ها، درجه دوم و ششم گام نوا حدود ربع پرده پایین می آید. یعنی از شور Re که نوا از آن گرفته شده به شور Sol می رویم، در مورد فوق La کرن و Mi بمل می شود. در گوشه عراق درجه سوم گام نوا حدود ربع پرده بالا و درجه ششم آن حدود ربع پرده پایین می آید، در مورد فوق Si کرن و Mi بمل می شود.

نکته:

گوشه هایی که در چهارم فوقانی Re قرار دارند به علت نت های la کرن و Si بمل قدری مشکل نواخته می شوند. زیرا  باید با یک انگشت حدود ربع پرده La کرن و با انگشت مجاور آن نیم پرده Si بمل را گرفت. نواختن شور از این پرده با نی رایج تر از سایر پرده هاست. اما از لحاظ سهولت در نوازندگی بعد از شور La قرار می گیرد.

نواختن نغمه های دستگاه شور مانند بیات ترک، افشاری، دشتی، ابوعطا و دستگاه نوا از این پرده بیشتر از دیگر پرده ها متدوال و رایج است و خوب صدا می دهد مگر گوشه هایی که در آن نت های متغیر ذکر شده وجود داشته باشد و بر آنها تأکید شود.

شور (Sol) در آموزش نی

در این بخش از آموزش نی شور (Sol) را بررسی میکنیم. مبنای شور راست کوک (Sol) در منطقه صدای غیث و از فاصله دوازدهم درست هر نی است.

مدگردی و نتهای متغیر:

درگوشه های اوج، شهناز، قرچه، گرایلی، مثنوی، سلمک، نت Reکرن و در گوشه های رضوی، بزرگ، دوبیتی، حسینی، زیرکش سلمک، جواد خوانی نت La بمل و نت Re کرن می شود.

 نغمه بیات ترک (Sib) شور Sol:

در گوشه شکسته نت های Re کرن، La بمل  و در گوشه دلکش  Sol کرن، La بمل می شود.

نغمه افشاری (Do) شور Sol:

نت هایی که در افشاری گاهی تغییر می کنند، Re کرن و Mi کرن هستند و در گوشه عراق La بمل و Mi کرن می شود هم چنین در گوشه راک La بمل، Re کرن و Mi کرن می شود.

نغمه دشتی (Re) شور Sol:

در نغمه دشتی نت متغیر Re کرن است.

دستگاه نوا (Do) شور Sol:

در گوشه های گوشت، خجسته، مجلسی و برخی دیگر از گوشه ها، نت Re کرن و La بمل، همچنین در گوشه عراق نت های Mi کرن و La بمل می شوند.

نکته:

نواختن دستگاه شور از این پرده به علت وجود نت های مجاور La کرن و Si بمل قدری مشکل است. و اجرای گوشه هایی که در چهارم فوقانی شور Sol قرار می گیرند به علت گرفتن نت های La بمل، Si بمل و Re کرن سخت می شود. نواختن شور از این پرده از لحاظ سهولت در نوازندگی بعد از شور La و Re قرار می گیرد.

شور (La) در آموزش نی

در این بخش از آموزش نی شور (La) را بررسی میکنیم. مبنای شور راست کوک (La) فاصله سیزدهم بزرگ در منطقه صدای غیث نی Do یا هر نی دیگر است.

چون نت های بالاتر گام این شور در ساز نی از منطقه ای که شروع شده محدود است. لذا در صورت نیاز،  به جای نت های بالاتر که در نی وجود ندارد، از نت های اکتا و پایین تر استفاده می شود، یعنی از نت های صوتی منطقه بم یا اوج.

 مدگردی و نت های متغیر:

در گوشه های اوج، شهناز، قرچه، گرایلی، مثنوی، سلمک، Miکرن و در گوشهای رضوی، بزرگ، دوبیتی، حسینی، زیرکش سلمک، جواد خوانی و … Si بمل و Mi کرن می شود.

نغمه بیات ترک (DO) شور La:

برای گوشه شکسته، Mi کرن، Si بمل و در گوشه دلکش، La کرن و Si بمل می شود.

نغمه افشاری (Re) شور La:

نت های متغیر در افشاری که گاهی تغییر می کنند Mi کرن و Fa سُری هستند. در گوشه عراق Si بمل و Fa سُری و در راک Si بمل و Mi کرن    و Fa سُری می شود.

نغمه دشتی (Mi) شور La:

در نغمه دشتی Mi کرن نت متغیر است.

دستگاه نوا (Re) شور La:

نت های متغیر در گوشه های گوشت، خجسته، مجلسی و برخی دیگر از گوشه ها  Mi کرن و Si بمل است و در گوشه عراق Fa سُری و Si بمل می شود.

نکته:

موردی که در آموزش نی باید به آن توجه کنید این است که دستگاه شور از این پرده با نی به راحتی نواخته می شود. هم چنین گوشه هایی نیز  که در چهارم فوقانی شور La قرار می گیرد، به سهولت اجرا می شوند، اما نواختن نغمه های دستگاه شور از این پرده بعد از شور Re قرار می گیرد.

دستگاه همایون و متعلقات آن در آموزش نی:

همایون نیز مانند شور معمولاً از سه پرده مختلف با نی قابل اجرا است که در ادامه آموزش نی به آن میپردازیم:

همایون (Re) در آموزش نی:

همایون چپ کوک (Re) مبنایش از فاصله دوم بزرگ یا نهم بزرگ در منطقه صدای بم و یا اوج می باشد به کارگیری نی های متعدد و انگشت گذاری یکسان در تمام آنها و در نتیجه صدادهی در پرده های مختلف در تابلوی (11) آمده است.

متعلقات دستگاه همایون:

از متعلقات همایون نغمه بیات اصفهان و شوشتری است که فرقی از نظر مقام و مایه با هم ندارند، درجه چهارم همایون نت شاهد بیات اصفهان و شوشتری حساب می شود، با توجه به اینکه حالت و تأثیر هر یک متفاوت است.

مدگردی و نت های متغیر:

از آنجا که دستگاه های همایون و شور از نظر فواصل، خیلی به هم شباهت دارند، انتقال از یکی به دیگری به راحتی صورت می گیرد. برای رفتن به شور توسط گوشه عشاق و اجرای برخی دیگر از گوشه ها (Fa) بکار می شود و از همایون وارد شوری می شوند که نسبی همایون است. یعنی از همایون (Re) به شور (Re) می روند.

تغییر دیگری که در همایون وجود دارد بعد از شوشتری است که در درجه ششم همایون را نیم پرده بالا می بریم و درجه پنجم را حدود ربع پرده پایین آورده و به وسیله گوشه منصوری وارد چهارگاه می شویم. یعنی از همایون Re به چهارگاه (Sol) می رویم، که در مورد فوق نت های متغیر (Si) به کار و (La) کرن می شود.

نغمه اصفهان (Sol) همایون (Re):

در نغمه اصفهان نیز رفتن به شور معمول است؛ این تغییر مقام به وسیله گوشه عشاق مجزا می شود. نت متغیر محسوس اصفهان است که نیم پرده پایین می آید تا درجه سوم شور شود. در مورد فوق Fa به کار می شود.

نکته:

نواختن همایون و متعلقات آن از این پرده رایج تر از پرده های نی است زیرا اجرای گوشه های همایون به سهولت امکان پذیر و خوب صدا می دهد.

همایون (Sol) در آموزش نی:

مبنای نت همایون راست کوک Sol از منطقه صوتی غیث و از فاصله دوازدهم درست هر نی است.

مدگردی و نت های متغیر:

برای رفتن به شور توسط گوشه عشاق و اجرای برخی دیگر از گوشه ها  Si بمل و برای رفتن به چهارگاه توسط گوشه منصوری Mi بکار و Re کرن می شود.

نغمه اصفهان (Do) همایون Sol:

در اصفهان برای رفتن به شور به وسیله گوشه عشاق Si بمل می شود.

نی جزء سازهای ایرانی است، اگر تمایل به یادگیری سازهای غربی به مانند آموزش ویلن دارید کلیک کنید.

 

نکته:

در آموزش نی به این توجه داشته باشید که اجرای گوشه های درآمد، چکاوک، لیلی و مجنون، شوشتری، طرز، راز و نیاز و … به علت گرفتن نت های La کرن و Si بکار در نی قدری مشکل است. (نت Si به طور طبیعی در نی کرن می باشد و لازم است که این نت را با فشار دمیدن بیشتری اجرا کنیم تا Si بکار شود) اما گوشه های نی داود، بیداد، بیات راجع، عشاق، بوسلیک … که در منطقه صوتی اوج و بم نی می افتند به راحتی قابل اجرا است. از لحاظ سهولت در نوازندگی نواختن همایون از این پرده بعد از همایون Re قرار می گیرد.

همایون (La) در آموزش نی:

مبنای همایون راست کوک (La) از فاصله سیزدهم بزرگ در منطقه صوتی غیث هر نی است. برای نت های بالاتر این گام که نی فاقد آن است از نت های پایین تر که یک اکتاو فاصله دارد استفاده می شود.

مدگردی و نت های متغیر:

 برای رفتن به شور توسط گوشه عشاق و اجرای برخی دیگر از گوشه ها Do بکار و برای رفتن به چهارگاه توسط گوشه منصوری Fa دیز و  Mi کرن می شود.

نغمه اصفهان (Re) همایون La:

در اصفهان برای رفتن به شور به وسیله گوشه عشاق Do بکار می شود.

نکته:

گوشه های درآمد، چکاوک، لیلی و مجنون، شوشتری، طرز، راز و نیاز و … از این پرده به راحتی اجرا می شود، اما اجرای گوشه های نی داود، بیداد، بیات راجع، عشاق، بوسلیک و … به علت گرفتن Do و دیز در منطقه صوتی بم و اوج ایجاد کردن Mi بکار مشکل است. از نظر سهولت در نوازندگی بعد از همایون (Re) و (Sol) همایون (La) قرار می گیرد.

دستگاه ماهور در آموزش نی:

دستگاه ماهور به طور معمول از سه پرده متفاوت با نی نواخته می شود.

1-ماهور (Do):

مبنای ماهور چپ کوک (Do) از فاصله پانزدهم درست در منطقه صدای غیث نی است. از آنجا که نت های بالاتر این گام در صدای غیث و پس غیث محدود به چند نت می باشد در صورت نیاز به نتهای بالاتر از نت های اکتاو پایین تر استفاده می شود.

مدگردی و نت های متغیر:

در آموزش نی برای اجرای گوشه شکسته، درجه سوم ماهور حدود یک ربع پرده پایین آمده و اگر هم لازم شود، درجه هفتم هم نیم پرده پایین می آید. در مورد فوق Mi کرن و Si بمل می شود. در دلکش که از گوشه های شور است دستگاه ماهور تغییر مقام پیدا می کند و به شوری می رود که مبنای آن درجه پنجم ماهور است. یعنی از ماهور Do به شور Sol می رویم، با این تفاوت که درجه سوم ماهور به حالت خود باقی می ماند.

نت های متغیر ماهور درجه ششم است که حدود ربع پرده پایین می آید و درجه هفتم که آن هم نیم پرده پایین می آید. در مورد فوق La کرن وSi بمل می شود. در گوشه عراق درجه سوم، گام ماهور نیم پرده پایین می آید که در مورد فوق Mi بمل می شود. و در گوشه راک درجه سوم گام ماهور نیم پرده و درجه ششم حدود ربع پرده پایین می آید در مورد فوق Mi بمل و La کرن می شود. از گوشه های عراق و راک می توان به علت شباهت، به دستگاه همایون و یا نغمه اصفهان رفت.

نکته:

باید توجه داشت که نت های Mi و Si بطور طبیعی در نی کرن هستند و در ماهور Do لازم است با فشار دمیدن بیشتری اجرا شوند تا بکار صدا بدهند. گوشه های دستگاه ماهور از این پرده به راحتی اجرا می شود، مگر در گوشه دلکش که به علت نتهای La کرن و Si بمل قدری مشکل می شود. نواختن ماهور از این پرده رایج تر از دیگر پرده های نی است.

2-ماهور (Fa):

مبنای گام ماهور راست کوک (Fa) از منطقه صدای بم و یا اوج و از فاصله چهارم درست و یا پانزدهم درست هر نی است.

مدگردی و نت های متغیر:

در گوشه شکسته نت های متغیر La کرن و Mi بمل و در دلکش Re کرن و Mi بمل  و در عراق  La بمل و در راک La بمل Re کرن می شود.

نکته:

اجرای گوشه های شکسته، دلکش، عراق و راک از این پرده بانی به علت نت های Si بمل، La کرن و یا La بمل، Re کرن و Mi بکار قدری مشکل استو لازم است  نت Mi را با فشار دمیدن بیشتری اجرا کنیم تا Mi بکار شود. در غیر این صورت به جای ماهور، نغمه بیات ترک (Fa) (شورRe) صدا می دهد. نواختن ماهور از این پرده از لحاظ سهولت در نوازندگی بعد از ماهور Do قرار می گیرد.

مدگردی و نت های متغیر در دستگاه راست پنجگاه (Fa):

در آموزش نی نت های متغیر در گوشه های زنگ شتر، پروانه و نغمه، درجه هفتم گام است که نیم پرده پایین می آید یعنی Mi بمل می شود. در گوشه روح افزا و نیریز درجه هفتم نیم پرده و درجه سوم حدود ربع پرده پایین می آید و Mi بمل و La کرن شده و به مایه اصلی مراجعه می شود. گوشه های پنجگاه و سپهر حالت درآمد نوا را دارد. بعد از این دو گوشه، عشاق نواخته می شود که گوشه مشترک هر دو دستگاه نوا و راست پنجگاه است. همچنین محل تبدیل راست پنجگاه به نوای پنجم فوقانی، یعنی نوای Do است که نت های متغیر آن Mi بمل و La کرن می شود.

پس از آن با اجرای گوشه زابل می توان وارد سه گاه شد. یعنی از راست پنجگاه Fa به سه گاه Fa می رویم. نت های متغیر آن عبارتند از، Re کرن و Mi بمل و La کرن. سپس به وسیله گوشه قرچه وارد شور Do می شویم که علاوه بر Re کرن و Mi بمل نت های لاوسی نیز بمل می شوند.

بعد از آن با اجرای دو گوشه مبرقع و سپهر دوباره به راست پنجگاه بر میگردیم. سپس به وسیله گوشه های نهیب و عراق که شاهد هر دو منطبق بر مبنای راست پنجگاه است ولی سوم آنها کوچک می شود. یعنی La بمل، وارد ماهور می شویم سپس به وسیله نوروز عرب و نوروز خارا و نوروز صبا که همگی حالت راک دارند می توان به همایون وارد شد؛ همایونی که مبنای آن درجه پنجم راست پنجگاه است. یعنی همایون Do که نت های متغیر آن Re کرن Mi بکار و La بمل می شود.

بعد از آن بعضی گوشه های دیگر همایون از قبیل نفیر و ابوالچپ و راوندی و لیلی و مجنون و طرز نواخته می شود و به راست پنجگاه مراجعه می کنیم پس دوباره راک اجرا می شود.

با توجه به اینکه در گوشه راک و در همایون بیشتر در دانگ اول هستیم و دانگ اول همایون دارای همان فواصل دانگ دوم چهارگاه است، می توان به چهارگاه هم رفت. یعنی از همایون Do به چهارگاه Fa که نت های متغیر آن Sol کرن و La بکار است. آنگاه به همایون و سپس به راست پنجگاه وارد شد.

دیگر از گوشه های راست پنجگاه ماوراء النهر است که مانند افشاری است و مبنایش با مبنای راست پنجگاه یکی است و به گوشه شکسته هم شباهت دارد که نت های متغیر آن نسبت به  گام راست پنجگاه La کرن، Re کرن یا بکار و Mi بمل است. بعد از آن مجدداٌ به مقام اصلی مراجعت می شود.

3-ماهور (Sol):

مبنای گام ماهور راست کوک (Sol) فاصله پنجم درست، در منطقه صوتی نی Do یا هر نی دیگر است. از این پرده نواختن راست پنجگاه با نی نیز متدوال می باشد.

مدگردی و نت های متغیر:

نت متغیر در گوشه شکسته از این پرده Si کرن و Fa بکار و در گوشه دلکش Mi  کرن و Fa بکار  و در عراق Si بمل  و در راک Si بمل و Mi کرن می شود.

نکته:

در ماهور Sol نیز باید در رعایت دو نت Mi و Si بکار دقت کردو از این پرده گوشه های شکسته، دلکش، عراق و راک به راحتی قابل اجرا است. از لحاظ سهولت در نوازندگی نواختن ماهور از این پرده به بعد از ماهور Do و Fa قرار می گیرند.

دستگاه سه گاه در آموزش نی:

دستگاه سه گاه معمولاً با نی از دو پرده مختلف اجرا می شود.

1-دستگاه سه گاه (Do):

دستگاه سه گاه معمولاً با نی از دو پرده مختلف اجرا می شود.

مبنای گام سه گاه چپ کوک (Do) از بمترین نت منطقه صوتی بم یا یک اکتاو بالاتر آن یعنی فاصله هشتم، درست در منطقه صوتی اوج است.

مدگردی و نت های متغیر:

نت های متغیر سه گاه در گوشه های مخالف و مغلوب است که در آن درجه هفتم حدود ربع پرده بالا و درجه سوم حدود ربع پرده پایین می آید. در مورد فوق Si کرن و Mi بمل می شود. در هنگام مراجعت به سه گاه ابتدا درجه هفتم حدود یک ربع پرده پایین می آید.

نکته:

نواختن سه گاه از این پرده با نی به علت نت های La کرن و Si بمل قدری مشکل است. در اجرای گوشه های مخالف و مغلوب که Si کرن می شود، با توجه به اینکه این نت به طور طبیعی روی نی وجود دارد، قدری راحت تر نواخته می شود. از نظر سهولت در نوازندگی نواختن سه گاه از این پرده بعد از سه گاه Sol قرار می گیرد.

2-سه گاه (Sol):

در این قسمت از آموزش نی به سه گاه (Sol) می پردازیم. مبنای سه گاه راست کوک (Sol) از فاصله دوازدهم درست در منطقه صوتی غیث هر نی است.

مدگردی و نت های متغیر:

نت های متغیر در گوشه های مخالف و مغلوب Fa سُری و Si بمل است.

نکته:

با توجه به اینکه می توانیم Fa سُری را به طور طبیعی روی نی داشته باشیم، گوشه های مخالف و مغلوب نیز از این پرده به سهولت نواخته می شود، دستگاه سه گاه از این پرده با نی رایج و متدوال بوده و به راحتی قابل اجرا است.

دستگاه چهارگاه در آموزش نی:

به طور معمول چهارگاه در نی از دو پرده مختلف اجرا می شود.

1-چهارگاه (Re):

مبنای چهارگاه چپ کوک (Re) از فاصله شانزدهم بزرگ در منطقه صوتی غیث نی Do یا هر نی است.

مدگردی و نت های متغیر:

 درجه ششم چهارگاه درجه دوم یا نت شاهد همایون است. توقف روی درجه ششم چهارگاه به مخالف موسوم است که حالت همایون دارد. زیرا که دانگ دوم چهارگاه مساوی دانگ اول همایون است و از آنجا می توانیم به همایون وارد شویم. یعنی از چهارگاه Re به همایون La، نت های متغیر آن درجه دوم گام چهارگاه است که حدود ربع پرده به طرف بالا و درجه سوم که نیم پرده به طرف پایین می آید.

در مورد فوق، Mi بکار و Fa بکار می شود. در گوشه حصار گام چهارگاه به یک پنجم بالا انتقال می یابد. یعنی از چهارگاه Re در حصار به چهار گاه La می رویم که در آن درجات گام اصلی به این صورت تغییر می کنند: درجه چهارم نیم پرده به طرف بالا، درجه سوم حدود ربع پرده طرف پایین و درجه دوم حدود ربع پرده به طرف بالا می آید. در موقع نواختن حصار معمولاً تمام درجات، مایه پنجم فوقانی را نشان نمی دهند. در مورد فوق Sol دیز و Fa سُری می شود.

در گوشه مویه، گام چهارگاه به یک چهارم بالا انتقال می یابد. مثلاً اگر چهارگاه Re بنوازیم در گوشه مویه به چهارگاه (Sol) می رویم که نت های گام اصلی بدین صورت تغییر می کنند: درجه پنجم حدود ربع پرده پایین و درجه ششم حدود ربع پرده به طرف بالا و درجه هفتم نیم پرده پایین می آید، در موقع نواختن مویه معمولاً تمام درجات مایه چهارم فوقانی را نشان نمی دهند. در مورد فوق La کرن و Si بکار می شود.

نکته:

نواختن دستگاه چهارگاه از این پرده با نی معمول و رایج است، البته اجرای گوشه مویه به علت نیاز به گرفتن نت La کرن و ایجاد نت Si بکار، هم چنین در همایون به علت نیاز به ایجاد نت Mi بکار قدری مشکل می شود. اجرای حصار نیز به علت گرفتن نت Sol دیز مشکل می شود.

2-چهارگاه (Sol):

مبنای چهارگاه راست کوک Sol از فاصله پنجم درست در منطقه صوتی بم و یا دوازده درست در منطقه صوتی اوج است.

مدگردی و نت های متغیر:

برای رفتن به همایون La بکار و و Si بمل می شود و در گوشه حصار، Si کرن و Do دیز می شود و در گوشه مویه Re کرن و  Mi بکار می شود.

برای نوازنده نی اجرای چهارگاه از این پرده به علت نیاز به ایجاد نت های La کرن و Si بکار قدری مشکل است. اما اجرای حصار و انتقال به همایون راحت تر است. از لحاظ سهولت در نوازندگی نواختن چهارگاه از این پرده بعد از چهارگاه Re قرار می گیرد.

نقش زبان در نی نوازی

زبان در نی نوازی نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند و تکنیک‌های خاصی برای استفاده صحیح از آن وجود دارد. نوازندگان نی با استفاده از زبان، توانایی تغییر صدا و کیفیت نغمات این ساز را دارند. هنگام نواختن، زبان به طور مستقیم با دهانه نی در تماس است و این تماس می‌تواند باعث تغییر فواصل پرده‌ها و همچنین ایجاد تفاوت‌های صوتی در صدای ساز شود.

زبان برای ایجاد تغییرات در تن و ارتفاع نت‌ها به کار می‌رود. زمانی که نوازنده نی را به دهان می‌گیرد، نوک زبان باید به کناره نی تماس پیدا کند و به این طریق دم را هدایت کند. همچنین، با تغییر موقعیت زبان و نحوه استفاده از آن، نوازنده می‌تواند به راحتی صدای نی را از حالت دست باز به حالت‌هایی همچون صدای ملایم و نرم یا صدای تیز و بلند تغییر دهد.

این ویژگی باعث می‌شود که نوازنده نی قادر باشد به جز نت‌های پایه، تغییراتی در حالت‌های مختلف صدای ساز ایجاد کند. از این رو، آگاهی و تسلط به استفاده از زبان یکی از تکنیک‌های اساسی در آموزش نی است که به نوازنده امکان می‌دهد طیف گسترده‌ای از صداهای مختلف را تولید کند و در قطعات موسیقی پیچیده‌تر و خاص‌تر به اجرا درآورد.

نقش دندان در نی نوازی

دندان‌ها در نواختن نی نقش بسیار مهمی دارند و در کیفیت صدا و نحوه اجرای نوازنده تاثیر زیادی می‌گذارند. در نوازندگی نی، ساز به‌طور عمودی بین دندان‌های پیشین قرار می‌گیرد و نوازنده باید دقت کند که دهانه نی درست در میان دندان‌ها قرار گیرد. این تماس دندان‌ها با ساز باعث ایجاد ثبات و کنترل بیشتر در تولید صدا می‌شود.

نقش دندان‌ها در این ساز بیشتر برای هدایت صحیح جریان هوا است. با استفاده از دندان‌ها، نوازنده می‌تواند به راحتی نی را در دهان نگه دارد و در عین حال جریان هوا را به‌طور موثر تنظیم کند. این فرآیند به نوازنده کمک می‌کند تا بتواند تنوع بیشتری در صدای ساز ایجاد کند و همچنین به راحتی از نت‌های پایین به نت‌های بالاتر برود.

همچنین، نحوه قرارگیری دندان‌ها و فشار وارد بر نی، می‌تواند تاثیر زیادی بر تولید نت‌های مختلف و شدت صدای آنها داشته باشد. این ویژگی به‌ویژه در اجراهای سریع یا تکنیک‌های خاص مانند استاکاتو و لرزش صدا کاربرد دارد و به نوازنده امکان می‌دهد تا دقیق‌تر و با کنترل بیشتری صداهای مختلف را تولید کند.

 

نتیجه گیری

آموزش نی یکی از جنبه‌ های مهم حفظ و انتقال این ساز اصیل به نسل‌ های آینده است. یادگیری این ساز نیازمند درک عمیقی از نواختن و تکنیک‌ های خاص آن است. آموزشگاه موسیقی چکاد با بهره‌ گیری از اساتید مجرب و ماهر، دوره‌ های تخصصی آموزش نی هفت‌ بند را ارائه می‌دهد.

این دوره‌ ها شامل پایه‌ های اولیه مانند نحوه صحیح نگه‌ داشتن نی و تولید صدا، تا مراحل پیشرفته‌ تر شامل اجرای قطعات موسیقی پیچیده است. هنرجویان در آموزشگاه موسیقی چکاد می‌توانند با شرکت در این دوره‌ ها، مهارت‌ های لازم را کسب کرده و به تدریج به نوازندگان حرفه‌ ای تبدیل شوند. آموزش نی در آموزشگاه موسیقی چکاد نه تنها به یادگیری تکنیک‌ های نوازندگی می‌ پردازد، بلکه هنرجویان را با فرهنگ و تاریخچه این ساز ارزشمند نیز آشنا می‌ کند.

 

اموزش نی نوازی صفر تا صد

درآموزشگاه موسیقی چکاد، آموزش نی نوازی از صفر تا صد به صورت جامع و مرحله به مرحله ارائه می‌شود. آموزش نی با تاکید بر اصول و تکنیک‌های پایه‌ آغاز می‌شود، به طوری که هنرجویان ابتدا با تاریخچه ساز نی و اهمیت آن در موسیقی سنتی ایران آشنا می‌شوند. سپس، به مباحثی مانند نحوه صحیح نگه‌داشتن ساز، تنفس درست و ایجاد صداهای اولیه پرداخته می‌شود.

در مراحل پیشرفته‌تر، هنرجویان تکنیک‌های پیشرفته‌تری مانند نغمه ها، اجرای نت‌های پیچیده و تکنیک‌های خاص نی نوازی را فرا می‌گیرند. علاوه بر این، آموزشگاه چکاد بر روی توسعه هنر بداهه‌نوازی و احساسات موسیقایی هنرجویان نیز تمرکز دارد، به طوری که هنرجویان بتوانند با اعتماد به نفس در اجراهای گروهی و تک‌نوازی‌ها شرکت کنند. در این دوره‌، از اساتید با تجربه و متعهد استفاده می‌شود که با ارائه نکات کاربردی و تمرینات عملی، هنرجویان را در مسیر تبدیل شدن به نوازندگان حرفه‌ای نی هدایت می‌کنند.

 

مدت زمان یادگیری نی چقدر است؟

مدت زمان یادگیری نی بستگی به عوامل مختلفی از جمله تجربه قبلی موسیقی، تمرین منظم، و سطح علاقه شما دارد. در دوره‌های آموزش نی، هنرجویان معمولاً پس از چند ماه تمرین روزانه می‌توانند نغمه‌های ساده را اجرا کنند. برای دستیابی به تسلط کامل و اجرای تکنیک‌های پیشرفته‌تر، ممکن است نیاز به چندین سال تمرین مستمر و جدی باشد. با این حال، در آموزش نی، پیشرفت‌های قابل توجهی حتی در مراحل ابتدایی نیز امکان‌پذیر است.

بیشتر بدانید: برای آموزش گیتار الکتریک کلیک کنید.

 

آموزش نی آنلاین و حضوری

در آموزش نی آنلاین آموزشگاه چکاد، شما می‌توانید از طریق کلاس‌های مجازی با استاد خود در هر زمان و مکانی که راحت‌تر هستید، ارتباط برقرار کنید. این نوع آموزش برای افرادی که دسترسی به آموزش حضوری ندارند یا ترجیح می‌دهند در خانه تمرین کنند، بسیار مناسب است.

از سوی دیگر، آموزش نی حضوری فرصت‌های بی‌نظیری برای تعامل مستقیم با استاد و دریافت بازخورد فوری فراهم می‌کند. در کلاس‌های حضوری، شما می‌توانید از تکنیک‌های عملی، اصلاحات آنی، و محیطی انگیزشی بهره‌مند شوید که به بهبود تکنیک‌های شما کمک می‌کند. آموزش نی حضوری همچنین امکان استفاده از تجهیزات و منابع آموزشی اضافی را فراهم می‌آورد که ممکن است در آموزش آنلاین در دسترس نباشد.

هر دو نوع آموزش در آموزشگاه موسیقی چکاد فراهم است و هنرجویان متناسب با شرایط خود می توانند آموزش نی آنلاین یا حضوری را انتخاب کنند.

 

آیا یادگیری نی سخت است؟

یادگیری نی می‌تواند چالش‌های خود را داشته باشد، اما با راهنمایی مناسب و تمرین منظم، این مسیر قابل دستیابی است. نی سازی با تکنیک‌های خاص مانند دمیدن درست، کنترل نفس، و ایجاد نغمه‌ها از طریق انگشت‌گذاری‌های دقیق است که ممکن است در ابتدا برای هنرجویان دشوار به نظر برسد. با این حال، شرکت در کلاس‌های آموزش نی، چه به صورت حضوری و چه آنلاین، به شما کمک می‌کند تا این تکنیک‌ها را به‌خوبی فرا بگیرید و بر این چالش‌ها غلبه کنید.

آموزش نی به عنوان یک فرآیند یادگیری هنری، نیازمند صبر و تعهد است. برخی از افراد ممکن است سریع‌تر از دیگران یاد بگیرند، اما کلید موفقیت در آموزش نی استمرار و پشتکار است. با تمرین مداوم و استفاده از منابع آموزشی مناسب، شما می‌توانید به تدریج بر چالش‌های ابتدایی غلبه کرده و به سطحی پیشرفته‌تر در نوازندگی نی دست یابید.