چگونه سنتور را بهتر بنوازیم ؟

در این مقاله چهار رکن اساسی در نوازندگی و آموزش سنتور را یادآور می شویم که رعایت هر کدام برای نوازندگی بهتر و گرفتن صدای بهتر از ساز ضروری است. این نکات برگرفته از یکی از مقالات استاد فرامرز پایور است که شما را در مورد صحت و اهمیت این مطالب مطمئن می سازد.

اکول نوازندگی

طرز گرفتن مضراب نکته خیلی مهم در این قسمت آن است که شاگردان سنتور، اغلب طرز گرفتن مضراب و زدن آن به روی سنتور را عیناً از معلم خود تقلید می کنند.

البته این یک امر طبیعی است. در این صورت معلم باید کاملاً دقت کنـد کـه بـرای نشان دادن مضراب زدن به روی سیمهای سنتور و به طور کلی فیگور نشستن و نواختن غیر عادی و غیر طبیعی نباشد.

معلمین باید دقت کننـد کـه اگر شاگردان در حین نواختن حرکات خارج از معمول و یا غیر طبیعی میکنند، به آنها متذکر شوند و مـصـراً از آنها بخواهند که طبیعی ترین وضع را در حین نوازندگی داشته باشند؛ به خصوص از فشار آوردن به بازوها و بدن دو تاشدن قوز کردن چشمها را به نت خیره کردن، و دستها را حرکت غیرطبیعی دادن جداً جلوگیری نمایند.

تمام آنچه که در بالا گفته شد برای شاگردان و نوازندگان نقطه ضعف محسوب میشود و چنانچه یکی از آنها در نوازنده ای وجود داشته باشد به راحتی نمی تواند ساز بزند و همین خود یکی از نکات بسیار مهم و اساسي فن نوازندگی است که عدم رعایت آن موجب عدم پیشرفت نوازنده این ساز می گردد.

طرز زدن مضراب

عدم دقت در این قسمت نیز بی اندازه مضر است. اغلب مشاهده کرده ام که شاگردان سنتور بدون اینکه دقت کنند مضراب را به کجا میزنند و آیا مضرابهای آنها به همان سیمهایی که مورد نظر آنها است میخورد یا نه به کار خود ادامه میدهند.

چنانچه این عمل ادامه پیدا کند هیچ وقت شاگرد نمیتواند به اصطلاح تمیز ساز بزند و همیشه ساز او پر از اشتباه خواهد بود و این از وظایف بسیار مهم معلمین است که همیشه این نکته را یادآور شوند و چنانچه شاگرد موقع درس پس دادن نه در موقع درس گرفتن مضرابی را اشتباه زد از او بخواهند که مجدداً آن قسمت را اجرا کند و چنانچه در یک قطعه بیش از سه یا چهار بار مضرابها را اشتباه زد و بعد از تکرار نیز نتوانست به نحو احسن قطعه ها را اجرا کند درس جدید به او ندهند و آنقدر او را در همان درس نگه دارند تا خوب از عهدۀ اجرای آن برآید.

با این ترتیب، یک قطعه هر چقدر هم ساده باشد و هر چقدر هم شاگرد مبتدی باشد وقتی خوب عمل آمد و به اندازه کافی تمرین شد برای هر فردی قابل شنیدن و لذت بردن میباشد.

خاصیت این عمل آن است که وقتی در ابتدای امر که درسها ساده و یاد گرفتن آنها آسان است شاگرد عادت کرد آنها را شسته رفته و تمیز اجرا نماید به تدریج که قطعات مشکل تر میشود عادت مرتب و منظم و بدون غلط و بدون پس و پیش اجرا کردن مضرابها در تمام قطعات اعم از مشکل و یا آسان برای او باقی خواهد ماند.

اجرای مضراب ریز

اجرای مضراب ریز روی سنتور یکی از مشکل ترین قسمتهای فراگرفتن مضراب ریز زدن روی سنتور است که چنانچه با بی دقتی و بی مبالاتی به آن نگریسته شود، هیچ وقت به نتیجه نرسیده ریز خوب و خوش صدا و ممتد پیدا نخواهد شد.

تعدادی از شاگردان اصرار دارند که خیلی زود و در شروع آموزش تکنیک ریز را اجرا کنند؛ در نتیجه سعی میکند به هر زحمتی که شده مضرابهای خود را تند روی سنتور به حرکت درآورد و بدین وسیله ریز بزند.

با این عمل است که مچ خود را چنان خراب میکند که شاید اصلاح آن بعداً غیر ممکن و تصحیح آن از حوصله شاگرد بیرون باشد.

به طور کلی چون سنتور سازی است که خود به خود دارای اکوی زیاد میباشد و وجود این اکو باعث باقی ماندن صدای نتها روی سنتور میگردد اصولاً در مراحل اولیه احتیاجی به اجرای ریز روی سنتور نیست، زیرا وجود همین اکو نشانه باقی ماندن صدای نت هاست و در حقیقت خود نوعی ریز محسوب میگردد.

بهتر است تا چندین ماه شاگردان از اجرای ریز روی سنتور خودداری نمایند تا دست آنها با اجرای مضرابهای مختلف قدرت زدن مضراب را پیدا کند و پس از آن با تأنی و فواصل منظم و زیاد شروع به تمرین ریز نمایند.

در اینجا اجمالاً می توان شرح داد که مضراب در ریز باید کاملاً بلند و مسلسل و شمرده و به راحتی زده شود. در ضمن باید سعی شود که مضرابهای دست راست و چپ هر دو با یک قدرت روی ساز فرود آیند.

برای تهیه ریز ممتد و خوش صدا تمرینهای بسیار زیاد لازم است و سالهای متمادی باید تمرین شود تا به قول قدما مضراب ها پخته و جا افتاده شوند لازم نیست مضراب ریز خیلی تند اجرا شود زیرا در اثر مرور زمان و تمرینهای مختلف خود به خود تند میشود مهم آن است که مضراب ریز شمرده و مسلسل یعنی پشت سرهم و با فواصل منظم و بلند باشد حتی المقدور باید از زدن مضرابهای کوتاه و کم صدا خودداری شود، زیرا این نوع مضرابها قدرت دست را کم میکنند و هیچ وقت نمیتوان قدرت نوازندگی را با آنها نشان داد.

برعکس، اگر مضرابها محکم روی سنتور فرود آیند اگر گاهی لازم به آهسته و کم صدا نواختن باشد این عمل به راحتی انجام می گیرد، در صورتی که عکس آن عملی نیست؛ یعنی اگر دست به زدن مضراب کم صدا عادت کرد، هیچ وقت مضراب قوی روی ساز نمی تواند بزند.

نا گفته نماند که زدن مضراب محکم روی ساز نباید توأم با فشار به دست یا مج یا آرنج و یا بازو باشد بلکه باید بدون فشار به آنها، هر چقدر که خود دست قدرت دارد، مضراب را به روی سیم ها فرود آورد. درضمن از گرداندن حلقه مضراب در انگشت نیز جداً باید خودداری شود، زیرا این عمل به کلی قدرت نوازندگی را از نوازنده سلب مینماید و بدین ترتیب  هیچ وقت نوازنده به ساز خود مسلط نخواهد شد.

تماس مضرابها با سیم

در اغلب شاگردان مشاهده میشود که مضراب را در اختیار خود ندارند یعنی مواقعی که میخواهند سکوت کنند بی اختیار مضرابهایشان با سیم تماس پیدا کرده به اصطلاح صدای وز سیمها را در می آورند. این عمل بسیار زننده و نامطبوع بوده موجب ناراحتی شنوندگان میشود.

شاید اغلب نوازندگان به این موضوع توجه نداشته اند یا تاکنون توجه نکرده باشند به هر حال از هم اکنون که مشغول نواختن میشوند بهتر است سعی کنند تا موقعی که آنها اراده نکرده اند مضراب ها با سیمهای سنتور تماس پیدا نکند.

در ضمن همان طوری که گفته شد، چون سنتور دارای اکوی زیاد می باشد و صدای هر نت تا مدت ها باقی میماند نوازندگان باید سعی کنند مضراب را درست روی همان سیمی که مایل به صدا در آوردن آن هستند فرود آورند.

کمی عدم توجه موجب میشود که مضراب به محل مخصوص به خود نخورد و در نتیجه سیمهای دیگر نیز به صدا در آیند و در نتیجه ساز آنها ساز شلوغ و درهم و برهمی خواهد شد که شنونده از آن به هیچ وجه مطلبی درک نخواهد کرد. چنانچه نوازنده از عهده اجرا خوب برآید؛ یعنی مضراب ها را کاملاً به سیم های مربوط به خود بزند و از زدن مضراب به سیمهای نامربوط خودداری کند.

هر چقدر هم قطعه موسیقی تند باشد قطعه مفهوم خواهد داشت و برای شنونده لذت بخش خواهد بود و این عمل جز با آهسته کار کردن و دقت در زدن مضراب های صحیح در محلهای معین خود میسر نیست.

در خاتمه مجدداً متذکر میشود که مطالب فوق چه برای معلمین از جهت تدریس چه برای شاگردان از نظر اجرا، نکات بسیار دقیق و قابل توجهی میباشد چنانچه با دقت به نکات فوق عمل شود نوازنده ساز هر چقدر هم مطالب ساده و پیش پا افتاده بزند چون تمیز و بدون غلط اجرا مینماید باز  هم  قابل شنیدن و قابل تحسین است؛ چه رسد به آنکه با این تکنیک مطالب مشکل و کلاسیک موسیقی ملی را تمرین و اجرا نماید.

 

منبع: استاد فرامرز پایور، مجله موزیک ایران، شماره 111، مرداد1340، باز نشر در کتاب مجموعه مقالات، نوشته شهاب منا