آموزش موسیقی کودک

آموزش موسیقی به کودکان

آموزش موسیقی به کودکان به شکلی که امروزه در جهان مورد استفاده قرار می‌گیرد، محصول دنیای امروز و تفکری‌ست که پایه‌های آن از اواخر قرن ۱۹ میلادی شکل گرفته و از قرن ۲۰ به بعد مراحل کمال خویش را طی می‌نماید. کارل ارف (Carl Orff) آهنگساز و موسیقیدان آلمانی در سال 1895 به دنیا آمد. او با کمک شاگردانش روشی را برای آموزش موسیقی به کودکانِ مدرسه ای طراحی کرد که به نام روش اُرف-شول‌وِرک (Orff-Schulwerk)  معروف شد و در بسیاری از نقاط دنیا مورد قبول واقع شد. درحقیقت ارف–شول‌ورک روشی است برای یاد‌‌‌ دادن و یاد گرفتن موسیقی بر اساس کارهایی‌ که کودکان و همچنین بزرگسالان به آن علاقه‌مندند؛ همچون آوازخواندن، رقصیدن، دست زدن، راه رفتن، جست و خیز کردن و بازی‌های هدفمند برای آموختن مطالب. هرچند نام ارف در بسیاری از موارد با موسیقی کودک در‌آمیخته است اما روشی که او و همکارانش پایه‌گذاری کردند، نه فقط برای آموزش موسیقی به کودکان، بلکه برای آموزش به افرادی‌ست که تجربه‌ی موسیقایی نداشته و به عنوان نوآموز وارد کلاس‌های موسیقی می‌شوند. اما هدف از آموزش موسیقی به کودکان چیست؟

فراهم کردن فضایی همراه با تفریح و شادی برای بچه ها و لذت بخش کردن دوران کودکی برای آنها
پرورش ذوق زیباشناسی آنها از طریق درک زیباییهای نهفته در موسیقی مانند ریتم، ملودی، ترکیب صداها، فرم و…
ایجاد تمرکز و تعادل در رفتار، کردار و گفتار از طریق تسلط پیدا کردن بر صدا در آواز، بر اعضای بدن در اجرا با سازهای مختلف و به کمک بازیهای هدفمند و در نهایت آمادگی برای کسب مهارتهای لازم در مسیر زندگی
نشان دادن ارزش کار گروهی به کودکان و شناخت نقش موثر همکاری فرد در گروه با اجرای گروهی موسیقی
آشنا شدن با ملودی ها و بازی ها و فرهنگ مناطق مختلف ایران که بخشی از هویت فرهنگی آنهاست
پرورش قوه ی خلاقیت به کمک بداهه پردازی
کشف تواناییها و هدایت آن برای کودکانی که استعداد درخشانی در یادگیری موسیقی دارند.

در روش ارف، سه عنصر مهم “موسیقی، کلام و حرکت” در قالب کارهای گروهی به کمک رقص، شعر، آواز و بداهه پردازی به کودکان آموزش داده می شوند. هر کودک در خلق موسیقی ای که اجرا میکند سهم دارد و از این طریق رویاها و تخیلات خود را در ساختن ملودی ها کشف می کند. برای آموختن و ساختن موسیقی درک ریتم و مبانی موسیقی گام نخست است. از آنجاییکه آموختن مطالب آموزشی و تربیتی به کمک بازی هم برای کودکان و هم بزرگسالان تاثیرگذارتر و مفرح است، بازیهای تمرکزی، بازیهای ریتمیک، بازیهای حرکتی و بازیهای آوازی نقش بسیار مهمی را در این زمینه ایفا میکنند.

سازهای ارف

ساختمان سازهایی که در این روش به کار می روند بسیار ساده طراحی شده اند. این سازها به دو گروه تقسیم می شوند: سازهای ریتمیک مثل دقک، چوبک، قاشقک، دایره زنگی، تیمپانی ها، مثلث، زنگوله ها و سنج ها و… و سازهای ملودیک مثل: بلز، زایلُفُن، متالُفُن و فلوت ریکوردر.

باید به این نکته توجه داشت که این سازها به عنوان ابزاری برای آشنایی و درک موسیقی و مفاهیم آن به کار میروند و هدف نواختن چند قطعه یا پرورش نوازنده ی حرفه ای نیست.

استفاده از اشیای ساده مانند قوطی خالی، شن، لوبیا و… و ساختن سازهای ریتمیک ساده توسط کودکان یکی از راه های موثر در جلب توجه کودکان به محیط اطراف و صداهای جدید و شکوفا شدن قوه ی خلاقیت آن هاست.

استفاده از آواز و صداهای مختلفی که با بدن به وجود می آیند و به آنها بدن کوبه یا بادی پرکاشن گفته میشود، به عنوان در دسترس ترین ساز برای هر فرد، یکی دیگر از ابزارهای کارامد و جذاب برای آموزش موسیقی است.

اصلاح چند باور نادرست

–   کلاس های آموزش موسیقی به کودک ارف نام دارد.                    در بیشتر کلاس­های موسیقی کودک از سازهای توضیح داده شده استفاده می­شود اما روش آموزشی آنها روش­هایی نا شده بر پایه ی فلسفه­ی ارف نیستند. به غیر از کارل ارف اشخاص دیگری همچون كلوديو مونته سوري، اميل ژاك دالكروز، زولتان كوداي، شي-ني-چي سوزوكي و… نیز به فعالیت در حوزه ی آموزش موسیقی کودک پرداخته و هر یک روش ها و فلسفه های منحصر به فردی را ارائه داده اند که در کلاس آموزش موسیقی به کودک از هر کدام از این روش ها می­توان بهره جست.
کودکان ابتدا باید به کلاس موسیقی  کودک بروند و بعد از آن ساز  اصلیشان را انتخاب کنند.

هدف از کلاس های موسیقی ِ کودک آشنا کردن کودک با دنیای موسیقی و موسیقایی شدن او و پیشتر از آن افزایش توانایی های ذهنی اوست، بدیهی است که وی در صورت گذراندن این کلاسها آمادگی ِ بیشتری برای شروع ساز خواهد داشت اما گذراندن این دوره ها لزومن پیش نیاز شروع ساز نیستند. همچنین طول دوره ها زمان دقیقی ندارد و متناسب با سن و پیشرفت کودکان متغیر است. در حقیقت نحوه ی آموزش موسیقی در این کلاسها به گونه ای است که

در کلاس های ساز این قابلیت چندان وجود ندارد و روند آموزش موسیقی به گونه ای دیگر پی گرفته میشود.

دوره­ی نواختن بلز که تمام شد نواختن فلوت ریکوردر شروع می­شود.

به طور طبیعی ضربه زدن و کنترل ضربات با دست به منظور نواختن ساز کوبه ای آسان تر از کنترل دمیدن و نواختن ساز کششی ِفلوت ریکوردر است، به همین دلیل با توجه به توانایی های جسمی ِ کودک شروع با ساز های کوبه ای همچون دقک، چوب، طبل و …و بعد از آن اضافه کردن بلز یا زایلفن انتخاب مناسب تری است، هر چند که این  انتخاب ها کاملا بستگی به روش و شیوه ی مربی دارد زیرا در بعضی از طراحی های کلاس، هدف مربی آزاد گذاشتن کودک برای انتخاب ساز به منظور فراهم آوردن بستری برای کشف و بروز خلاقیت وی می باشد. با توجه به اینکه این روش محصول محور نیست و هدف از این کلاس ها تنها نواختن چند ساز ِ کودکانه نیست،” کِی؟” و “به چه مدت؟” نواختن یک ساز موضوع چندان مطرحی نیست و تمامی مواد و ابزار موسیقایی در کنار یکدیگر و با نظر مربی به امر آموزش کمک می کنند. در نتیجه همان گونه که گفته شد، روند سلسله مراتبیِ بلز، ریکوردر و سپس ساز تخصصی (و حتا بدون درنظر گرفتن سازهای کوبه ای و بدن کوبه ای)، روند دقیق و درستی نیست.

سخن آخر اینکه با توجه به قدمت نسبتا کوتاه آموزش موسیقی به کودکان در ایران و نبود منابع و امکانات آموزشی کافی، این امرِ بسیار مهم در معرض سوءبرداشت قرار گرفته و در بسیاری از موارد به بیراهه رفته است؛ تا آنجا که در برخی از موسسه ها و آموزشگاه ها، آموزش موسیقی به کودکان با نام ارف اما تنها محدود به آموزش خصوصی نوازندگی بلز و ریکوردر شده است. امید است با افزایش سطح آگاهی و تخصص مربیان و همچنین همکاری موسسه ها و والدین گرامی، به تدریج این روش در مسیر درست قرار گیرد و جایگاه درست و نتایج مطلوب خود را بیابد.

منابع فارسی جهت مطالعه و آگاهی بیشتر:

-کتاب نظریه و رهیافت ارف-شولورک، گردآوری باربارا هسل باخ، مترجم کامران غبرایی

-کتاب خاستگاه و اهداف موسیقی برای کودکان، کارل ارف، دورین هال و جمعی از نویسندگان، مترجم فرناز فرنیا

-آموزش موسیقی به کودکان به روش کُدای، اژسبت شونی، مترجم نصرت الله مهرگان

-سایت گروه آموزشی آدمک به نشانی www.adamakmusic.com                                       

نگارنده: رعنا جودکی ، کارشناسی ارشد رشته موسیقی از دانشگاه هنر تهران، متخصص و مدرس موسیقی کودکان در آموزشگاه موسیقی چکاد