کاربردهای مختلف ساز دف در فرهنگ و آداب رسوم ایرانی

ساز دف، یکی از قدیمی ترین و محبوب ترین سازهای کوبه ای در ایران، با صدایی دلنشین و ریتمی جذاب، از دیرباز در فرهنگ و آداب رسوم ایرانی جایگاه ویژه ای داشته است.

این ساز که قدمت آن به هزاران سال پیش می رسد، در مراسم مختلف مذهبی، جشن ها، رقص ها و موسیقی سنتی ایرانی به کار گرفته می شود و نقش مهمی در انتقال فرهنگ و هویت ایرانی به نسل های آینده ایفا می کند.

اگر علاقه مند به دف زدن هستین میتوانید در کلاس های آموزش دف شرکت کنید.

در این مقاله، به بررسی کاربردهای مختلف ساز دف در فرهنگ و آداب رسوم ایرانی می پردازیم و با تاریخچه، ساختار و نحوه ی نواختن این ساز آشنا می شویم.

تاریخچه ی ساز دف در ایران

دف، سازی با قدمتی دیرینه، ریشه در اعماق تاریخ و فرهنگ بشریت دارد. شواهد نشان می دهد که این ساز از دوران باستان در بین اقوام مختلف از جمله مصریان، بین النهرین، یونان و روم رواج داشته است. در ایران نیز، دف از دیرباز در میان مردم رایج بوده و در نقش برجسته ها، سفالینه ها و سایر آثار باستانی به تصویر کشیده شده است.

قدیمی ترین شواهد مربوط به حضور دف در ایران، به دوره ی عیلامی ها (حدود 3000 تا 550 پیش از میلاد) می رسد. در این دوره، از دف در مراسم مذهبی و آئینی استفاده می شده است. در دوره ی هخامنشیان نیز، دف در میان سربازان ایرانی رواج داشته و برای تهییج روحیه ی آنان در میدان جنگ به کار گرفته می شده است.

در دوران اسلامی، دف به عنوان یکی از سازهای اصلی در موسیقی صوفیانه و عرفانی مورد استفاده قرار گرفت. عرفا و دراویش با نواختن دف و ذکر و سماع، به دنبال تجربه ی حالات معنوی و وصال با خداوند بودند.

در دوره ی معاصر، دف در موسیقی سنتی ایرانی، به ویژه در تعزیه، مولودی خوانی و عرفان جایگاه ویژه ای پیدا کرده است. همچنین، از این ساز در گروه های موسیقی محلی و نواحی مختلف ایران استفاده می شود.

ساختار و اجزای ساز دف

ساز دف از یک قاب چوبی دایره ای شکل و یک پوست نازک (معمولاً از جنس پوست بز یا گوسفند) تشکیل شده است. در لبه ی قاب، سوراخ هایی تعبیه شده است که زه ها از آن عبور می کنند و پوست را به قاب محکم می کنند. در مرکز قاب، دسته ای برای نگه داشتن ساز تعبیه شده است.

برای نواختن دف، نوازنده با انگشتان دست خود به پوست ضربه می زند و صداهای مختلفی ایجاد می کند. همچنین می توان از مضراب برای نواختن دف استفاده کرد.

انواع مختلفی از دف با توجه به اندازه و جنس قاب وجود دارد. رایج ترین نوع دف، دف معمولی یا دف چوبی است که قطر آن حدود 35 تا 40 سانتی متر می باشد. همچنین، دف های کوچکتر با قطر 20 تا 30 سانتی متر و دف های بزرگتر با قطر 45 تا 50 سانتی متر نیز وجود دارد.

نواختن ساز دف

نواختن ساز دف، مانند هر ساز دیگری، نیازمند تمرین و ممارست است. برای شروع نواختن دف، می توانید از آموزش های موجود در کتاب ها، وب سایت ها و یا کلاس های آموزشی استفاده کنید.

در ابتدا، باید تکنیک های اولیه ی نواختن دف مانند نحوه ی ضربه زدن به پوست، انواع مختلف ضرب ها و ریتم ها را یاد بگیرید. پس از تسلط بر تکنیک های اولیه، می توانید به نواختن قطعات ساده ی موسیقی ایرانی بپردازید.

کاربردهای ساز دف در فرهنگ و آداب رسوم ایرانی

ساز دف، به دلیل صدای دلنشین و ریتم جذابش، در فرهنگ و آداب رسوم ایرانی کاربردهای مختلفی دارد.

موسیقی:

• موسیقی سنتی: دف از جمله سازهای اصلی در موسیقی سنتی ایرانی است و در تعزیه، مولودی خوانی و عرفان به کار گرفته می شود.
• موسیقی محلی: از دف در گروه های موسیقی محلی و نواحی مختلف ایران مانند کردستان، آذربایجان، خراسان و لرستان استفاده می شود.
• نوازندگان مشهور: برخی از مشهورترین نوازندگان دف ایران عبارتند از:

نوازندگان مشهور دف ایران

• همایون شجریان: از جمله مشهورترین خوانندگان و نوازندگان ایرانی است که در بسیاری از کنسرت ها و آلبوم های خود از ساز دف استفاده کرده است.
• حسام الدین سراج: خواننده و نوازنده ی مشهور موسیقی سنتی ایرانی است که در نواختن دف مهارت بالایی دارد.
• کیهان کلهر: نوازنده ی کمانچه و آهنگساز مشهور ایرانی است که در برخی از آثار خود از دف نیز استفاده کرده است.
• علی اصغر بهاری: نوازنده ی مشهور دف و از اساتید برجسته ی این ساز در ایران است.
• حسین رضایی نیا: نوازنده ی چیره دست دف و از پیشکسوتان موسیقی سنتی ایران است.

رقص:

• دف در بسیاری از رقص های سنتی ایرانی مانند رقص کردی، رقص آذری و رقص خراسانی به کار گرفته می شود. ریتم های جذاب دف، شور و حال خاصی به این رقص ها می بخشد.
• در برخی از رقص های محلی، نوازنده دف در کنار گروه رقصندگان قرار می گیرد و با نواختن ریتم های مختلف، حرکات رقصندگان را هدایت می کند.

آیین ها و مراسم:

• از دف در مراسم مذهبی و آیینی مانند عزاداری محرم، جشن های مذهبی و عروسی ها استفاده می شود.
• در مراسم عزاداری محرم، نوازندگان دف با نواختن ریتم های حزن انگیز، به سوگواری و عزاداری می پردازند.
• در جشن های مذهبی مانند عید غدیر خم و عید مبعث، از دف برای ایجاد شور و حال و شادمانی استفاده می شود.
• در عروسی ها نیز، از دف برای رقص و پایکوبی استفاده می شود.

آموزش نواختن یک قطعه ی ساده با دف

در این بخش، به آموزش نواختن یک قطعه ی ساده ی موسیقی ایرانی با دف می پردازیم. این قطعه، مناسب برای مبتدیان است و با استفاده از نت و یا ویدیو می توانید آن را به راحتی یاد بگیرید.

مراحل آموزش:

1. نت ها را یاد بگیرید: در ابتدا، نت های قطعه را از روی نت خطی یا ویدیو آموزشی یاد بگیرید.
2. تکنیک های نواختن را تمرین کنید: قبل از شروع نواختن قطعه، تکنیک های اولیه ی نواختن دف مانند نحوه ی ضربه زدن به پوست و انواع مختلف ضرب ها را تمرین کنید.
3. به آرامی قطعه را بنوازید: ابتدا قطعه را به آرامی و با دقت بنوازید. سعی کنید هر نت را به درستی و در زمان مناسب اجرا کنید.
4. سرعت نواختن را به تدریج افزایش دهید: پس از اینکه تسلط کافی بر نواختن قطعه به آرامی پیدا کردید، سرعت نواختن را به تدریج افزایش دهید.
5. با همراهی موسیقی تمرین کنید: برای اینکه نواختن شما با ریتم و تمپو ی موسیقی هماهنگ باشد، می توانید با همراهی موسیقی تمرین کنید.

نکات:

• برای نواختن این قطعه، به یک دف با قطر 35 تا 40 سانتی متر نیاز دارید.
• می توانید از مضراب برای نواختن قطعه استفاده کنید.
• اگر در نواختن قطعه مشکلی دارید، می توانید از یک معلم موسیقی دف کمک بگیرید.

نتیجه گیری

ساز دف، با صدایی دلنشین و ریتم جذابش، نقشی مهم در فرهنگ و آداب رسوم ایرانی ایفا می کند. این ساز در مراسم مختلف مذهبی، جشن ها، رقص ها و موسیقی سنتی ایرانی به کار گرفته می شود و به عنوان نمادی از هویت و فرهنگ ایرانی شناخته می شود.

امیدواریم با مطالعه ی این مقاله، با کاربردهای مختلف ساز دف در فرهنگ و آداب رسوم ایرانی آشنا شده باشید و علاقه مند به یادگیری نواختن این ساز شده باشید.