اصول ضبط گیتار الکتریک

اصول ضبط گیتار الکتریک
نویسنده: پیمان حریقی، نوازنده و مدرس گیتار الکتریک و آکوستیک در آموزشگاه موسیقی چکاد

ضبط گیتار الکتریک به دو روش مستقیم و غیر مستقیم انجام پذیر است. شکل (1)
در روش مستقیم کابل گیتار الکتریک مستقیما به میکسر یا کارت صدا متصل می¬شود و سیگنال صوتی را از پیکاپ گیتار منتقل میکند.
در این حالت دیگر نیازی به اتاق اکوستیک و محیط ایزوله نیست و در نتیجه صدابردار دردسرهای میکروفن¬گذاری را ندارد از طرف دیگر نوازندگان نیز ترجیح می¬دهند برای راحتی کار به اتاق ضبط نرفته و در همان اتاق فرمان در کنار صدابردار و ناظر ضبط نشسته و قطعات خود را اجرا نمایند.
اما در نوع غیرمستقیم گیتار الکتریک به آمپلی فایر مخصوص متصل شده و سپس با کمک میکروفن صدا را دریافت و به کارت صوتی یا میکسر منتقل مینمایم در این حالت برخلاف حالت نخست ضمن انکه باید نوازنده همراه با آمپلی فایر مخصوص گیتار الکتریک در اتاق ضبط مستقر شده و صدابردار پیش از هر چیز عملیات میکروفن¬گذاری را با دقت و با حالات مختلف انجام دهد.
میدانیم که هدف نهایی ، ساخت یک ترک عالی ، دلنشین و مورد پسند نوازنده و صدابردار و نهایتا شنونده است. بنابراین مقدمتا باید به این نکته نیز اشاره کنیم که پیش نیاز این امر، قبل از مرحله ضبط که مقرر است در اینجا به شرح آن بپردازیم، ساخت یک چنین ترکی به عوامل متعددی بستگی دارد:
ابتدایی ترین و نخستین مساله ، آماده بودن گیتار است به این معنا که گیتار از لحاظ تازه یا کهنه بودن سیم¬ها، رگلاژ سیم و دسته ، و تمیزی فرت بورد باید آماده ضبط باشد. از گیتاری که سیم-های کهنه دارد یا فرت بورد آن تمیز نیستند و لایه های چرب و آلوده روی آن باقی مانده ، نمیتوان انتظار صدای ایده¬آل داشت.
دومین مورد ( البته در ضبط غیرمستقیم) آمپلی فایر مناسب است.
صدايي كه از يك آمپلي فاير لامپي بدست مي¬آيد با صداي خروجي يك آمپلي فاير ترانزيستري متفاوت است. حتي وات خروجي هم در كيفيت صدا موثر است به اين معنا كه آمپلي فايري با وات بالاتر با همان برند و همان مكانيزم (لامپي يا ترانزيستوري) كيفيت صداي بهتري نسبت به آمپلي فاير با وات پايين¬تر دارد. و حتي ابعاد كابينت اسپيكر در دریافت صدای ایده آل تاثیرگذار است.
كيفيت كابل¬ها و طول آن نيز نبايد ناديده گرفته شود. كابل¬ها به عنوان رابط ميان قطعات و تجهيزات مختلف يكي مولفه هاي مهم در دستيابي به صداي ايده¬آل هستند. در اينجا بحث بر سر كابل خراب و داراي نويز نيست زيرا در اين حالت كابل بدون هيچ ترديدي بايد تعويض شود بلكه مساله بر سر جنس كابل و طول و مجموعا امپدانس كابل است.
بر کسی پوشیده نیست که ابعاد اتاق و آكوستيك اتاق نیز از اهمیت بسزایی در کیفیت صدا برخوردار است یک اتاق بزرگ و مستطیلی با سقف بلند کیفیت بهتری نسبت به اتاق کوچک و مربعی با سقف کوتاه به ما خواهد داد. آکوستیک اتاق نیز هر اندازه با استانداردهای بین المللی یا ملی مطابقت داشته باشد تاثیر بهتری در صدای ضبط شده خواهند داشت.
همه اين موارد در صدايي كه ما به دنبال آن هستيم موثر است. اما این موارد مقدمه کار هستند و بحث ما در اینجا متمرکز بر نحوۀ ضبط است که در سطور پایین به آن خواهیم ¬پردازیم.
همانگونه که در ابتدای این نوشتار به آن پرداختیم ضبط گیتار الکتریک به دو روش مستقیم و غیر مستقیم عملی است.
در روش مستقیم گیتار الکتریک با کابل به میکسر یا کارت صدا وصل شده البته در این میان میتوان مولتی افکت یا یونیت افکت هم قرار گیرد. در این حالت به اصطلاح دست ما بسته است و آلترناتیوها و خلاقیت خاصی نداریم ، همه چیز همان سیگنالی است که از پیکاپ گیتار (یا افکت بعد از آن) خارج میشود.
ضبط مستقيم يك ترك خام به ما ميدهد و از آنجایی که هیچ میکروفونی فعال نیست امکان اختلال فیدبک وجود نخواهد داشت.
اما در روش غیر مستقیم یعنی ضبط با کمک میکروفن برای بدست آوردن صدا با آلترناتیوهای مختلف روبرو خواهیم شد در نتیجه خلاقیت صدابردار نیز در اینجا موثر خواهد افتاد.
ما در اینجا به عنوان مقدمه گفتیم که برای ضبط گیتار الکتریک عواملی مانند آماده بودن گیتار از لحاظ سیم و تمیز بودن فرتبورد و همچنین کیفیت کابلها از اهمیت بسزایی برخوردار است.
در ضبط غیر مستقیم نیز نوع آمپلی فایر و آکوستیک اتاق را یادآور شدیم اما در اینجا يك فاكتور ديگر نيز اضافه خواهد شد و آن کیفیت میکروفن ، نوع آن از لحاظ استاتیک یا داینامیک بودن و پاسخ فرکانسی و الگوی قطبی آنرا نیز مد نظر قرار داد. بنابر این کار صدابردار و پروسه میکروفن گذاری به مراتب حائز اهمیت است.
به هر حال میدانیم که میکروفون‌گذاری یکی از روش‌های شکل‌دهی به صدای ترَک گیتار است. و این اصلی ترین اهمیت و مزیت ضبط غیرمستقیم با میکروفن گذاری است.
صدای امپلیفایر و در نتیجه صدایی که از آن ضبط می‌شود، شدیداً تحت تأثیر صدای اتاقی است که امپ در آن قرار گرفته است؛ خصوصاً در اتاق‌های کوچکی مثل اکثر استودیوهای خانگی. اتاق کوچک، مستلزم آن است که میکروفون را نزدیک‌تر به امپ بگذارید؛ زیرا در چنین اتاقی، با دور کردن میکروفون از امپ، بازگشت صدا و فرکانس‌های انباشته می‌توانند ناهنجاری‌هایی در پاسخ فرکانسی ایجاد کنند. البته اتاق‌های کوچک به علت وجود همین ناهنجاری‌ها می‌توانند مبنای میکروفون‌گذاری‌های جالبی باشند. مثلاً برای آزمایش، یک میکروفون فرعی را نزدیک سقف قرار دهید؛ بسته به وضعیت آکوستیک اتاق، این روش می‌تواند صداهای جالبی به وجود آورد.
گاهی ممکن است امپ باعث ارتعاش زمین شده و صدای این ارتعاشات بر صدای امپ تأثیر بگذارد.
همچنین اگر میکروفون از امپ کمی فاصله داشته باشد، ممکن است صدا ابتدا به زمین برخورد کرده و بعد از منحرف شدن، وارد میکروفون شود که نوعی اختلال به نام Comb Filter به وجود می‌آورد. ضمن آنکه ممکن است کبینت و زمین، فرکانس‌های پایین را تقویت کنند که باعث ایجاد صدایی کِدِر در گیتار می‌شود.
این مساله بیشتر در جایی خود را نشان میدهد که چند خط گیتار ضبط می‌کنیم، انباشته شدن و جمع این کِدِر بودن می‌تواند میکس را به کاری دشوار بدل کند؛ بنابراین ارتفاع دادن به امپلیفایر عمدتاً باعث ارتقای کیفی صدا می‌شود. چه از یک استند مخصوص و چه از یک صندلی معمولی استفاده کنید، افزایش ارتفاع امپ نسبت به سطح زمین می‌تواند جلوی بروز بسیاری از مشکلات در دامنه فرکانسی بم را بگیرد.
شایان ذکر است که هیچ روش قطعی برای میکروفون‌گذاری جلوی آمپلی فایر وجود ندارد و حتی در میکروفون‌گذاری نزدیک هم با اعمال تغییری کوچک در جای میکروفون، می‌توان صدایی کاملاً متفاوت از امپ دریافت کرد. اگر میکروفون را مقابل مرکز اسپیکر قرار دهید، فرکانس‌های بم و زیر بیشتر و اگر آن را نزدیک به لبه اسپیکر قرار دهید، فرکانس‌های میانی بیشتری خواهید شنید. جهت میکروفون هم بسیار مؤثر است؛ هنگامی که میکروفون را درست مابین مرکز و کناره اسپیکر قرار داده‌اید، اگر روی میکروفون را به سمت مرکز اسپیکر بچرخانید، فرکانس‌های بم و اگر آن را به سمت کناره اسپیکر بچرخانید، فرکانس‌های بالای محدوده میدرنج افزایش خواهند یافت
با قرار دادن دو یا چند میکروفن جلوی آمپلی فایر و با فاصله و زوایای مختلف، صدا های متفاوتی دریافت خواهید کرد، و البته اینکه از یک برند استفاده کنید یا چند برند یا چند مدل از یک برند نیز می تواند در دریافت صدا های متفاوت تأثیر گذار باشد.هرچه فاصلۀ میکروفن نسبت به آمپلی فایر بیشتر باشد اصطلاحاً Room Tone بیشتری دریافت خواهید کرد،در صورتی که هرچه این فاصله کم تر باشد صدای دریافتی شما شفاف تر خواهد بود.تغییر زاویه می تواند کاراکتر صدای دریافتی را تغییر دهد. هر دو Feed را ضبط کنید و آنها را با هم بیامیزید یا اینکه از بین هر دو یکی را انتخاب کنید.
ضمنا در روش غیر مستقیم ما ميتوانيم از دو ميكروفن استفاده كنيم تا صدا استريو ضبط شود ضمن آنکه حتی میتوان چندین میکروفن در جلوی آمپلی فایر قرار داد و تلفیقی از صداها را بدست آورد.
در مجموع در میکروفن گذاری جلوی آمپلی فایر باید به سه حالت پوزیشن میکروفن توجه کرد:

1. فاصلۀ ميكروفن از اسپيكر و دور و نزدیک بودن آن
2. زاويه دیافراگم ميكروفن با صفحۀ اسپيكر
3. محل ميكروفن در طول و عرض و ابعاد اسپيكر
به گونه ای که وقتي در وسط هستيم صدا تيزتر و هر چقدر به كنار برويم صدا گرمتر ميشود حال در هر دو موقعيت ، ميتوان به ميكروفن زاويه داد. همچنین وقتي فاصله بيشتر شود اگر ميكروفن ما دايناميك باشد دامنه صدا كمتر ميشود و مناسب نيست.
میدانیم که صدا در نقاط مختلف اتاق ضبط ، متفاوت شنیده میشود و نیز میدانیم که صدای بازتابیده از سطوح اتاق دیرتر از صدایی که مستقیم به میکروفن ارسال میشود، میرسد و این باعث تخریب فاز میشود یعنی امواج روی یکدیگر تاثیر میگذارند.
پس بنابراین زاویه اسپیکر با دیوارها نیز در ضبط صدا موثر هستند.
حتی برخی از نوازندگان گیتار الکتریک ترجیح میدهند اسپیکر را از زمین فاصله داده و روی یک سکو بگذارند ولی در این حالت سکوی پایینی مانند یک بیس ترپ عمل میکند و در نتیجه فرکانسهای پایین را از دست میدهیم.
اگر امکانات و تجهیزات لازم فراهم باشد برخی از نوازندگان سیگنال تولیدی از گیتارشان را به چند تقویت کننده متفاوت ارسال و همزمان ضبط میکنند تا صدای مطلوب خود را بیابند.
ضمنا ميتوان از يك ميكروفن كاندانسور و يكي ديگر دايناميك آزمون و خطا داشت و بررسي كرد در انجام اين آزمون و خطا بهتر است از يك صداي كلين و بدون هيج افكت و مخصوصا بدون ديستورشن تست كرد. هر چه تعداد میکروفن های جلوی آمپلی فایر ما بیشتر باشد دردسرهای میکروفن گذاری به مراتب بیشتر خواهد شد. اما باید ابتدا اولین میکروفن را کاملا تعبیه کرد و سپس به سراغ میکروفن دوم رفت و بهتر است اختلاف فازی هم در نظر گرفت.
قرار دادن میکروفن در محوری عمود بر بلندگو هیچ مشکل خاصی ندارد و میتوان صدای آنرا نیز تست کرد.
روش دو میکروفنی بیشتر از تک میکروفن کاربرد دارد یکی از متداولترین ها استفاده از SM57 در کنار U87 یا U67 است. که U67 صدایی گرم و وسیع به ما میدهد و میتوان افکت ها را به صدای خروجی اضافه کرد میتوانیم تراز صدای یکی از میکروفن ها را 10 الی 15 و حتی تا 20 دسیبل پایینتر از میکرون دیگری بگیریم.
برخی از صدابرداران از جفت SM57 با KM84 استفاده میکنند
میتوان از یک میکروفن خازنی و یک روبانی استفاده کرد و یا دو میکروفن خازنی اما با شخصیتهای متفاوت.
میکروفن Shure SM57 برای ضبط گیتار الکتریک محبوبیت دارد یکی از دلایل پاسخ فرکانسی مناسبش است و دوم آنکه این میکروفن فرکانسهای زیر 200 هرتز را حذف میکند فرکانسهایی که در صورت وجود با صدای کیک درام و گیتار باس تداخل ایجاد کرده و کار میکس را دشوار میکند.
فراموش نکنیم ميكروفن هاي استاتيك دیافراگم بزرگ بازه بزرگتري را دريافت ميكند و صداي اتاق را هم دريافت ميكند.
در حالت ميكروفن گذاري ما ميتوانيم با سليقۀ خود صدايي را كه مي¬خواهيم بدست آورديم. و این مهمترین مزیت روش غیر مستقیم است.
در پایان به این نکته تاکید میکنم که در هر دو روش فوق الذکر میتوان از پدال بورد یا مولتی افکت استفاده کرد اما برای تست صدای مورد پسند و آزمون خطاهای میکروفن گذاری باید از صدای کلین استفاده کرد و پس از رسیدن به نتیجۀ نهایی پدال بورد یا مولتی افکت را به مسیر مدار اضافه کرد.