نقش دیافراگم در صداسازی

چگونه صدا ایجاد میشود؟

فهمیدن کلیاتی از اینکه صدای شما چگونه ایجاد میشود کمک زیادی به یادگیری صداسازی و آواز خواهد کرد. ما همه میدانیم که برای نواختن یک ویلن شما باید با یک دست جایگاه سیم ها را به گردن فشار دهید و با دست دیگر آرشه ای روی سیم های ساز بکشید. اما صدای انسان اغلب یک راز محسوب می شود.

نخست اینکه ما نمیتوانیم دستگاه صوتی خود را ببینیم دیگر اینکه هیچ ساز ارکستری مشابهی وجود ندارد که ترکیبی از ساز بادی و سیمی باشد و در گلوی ما قرار گرفته و تمام بدن ما را برای ایجاد طنین و لحـن صـدا به کار ببرد. آنچه میدانیم آن است که ما دهان خود را باز میکنیم و صدا از آن بیرون می آید.

برای آموزش صداسازی کلیک کنید.

ساختار دستگاه صوتی و حنجره

ارتباطات و فعالیت هایی که موجب میشود موسیقی و کلمات به راحتی از گلوی ما جاری شوند، پدیده ای پیچیده و جالب است. در واقع شما دارای یک وسیله ی زهی هستید که به آن فوت میکنید داخل گلویتان دو مجرا در کنار هم قرار دارد. در قسمت پیشین مجرائی است که هوا را از طریق دماغ و دهان به ریه ها میرساند.

در قسمت پشت مجرائی است که غذا و مایعات را به معده میرساند. بالای مجرای هوا جعبه ای غضروفی قرار دارد که تارهای صوتی در آنجا گرفته است و حنجره نامیده میشود. یک جفت تار که باعث ایجاد صدا می شوند تارهای قوی که پوشیده شده از غشاء مخاطی هستند. این تارها در برابر هـوائـی کـه به آنها وارد میکنیم از هم جدا و به هم نزدیک شده و مرتعش می شوند و این جعبه کوچک و عجیب صوتی تقریباً مانند یک ساز نیاز دارد که با فوت کردن نت موردنظر را ایجاد کرده و لحن و شدت آن را تعیین کند.

عملکرد تارهای صوتی و تولید صدا

تارهای صوتی با نحوه ارتعاش منحصر به فردشان واقعاً حیرت انگیز هستند. مقدار کمی هوا پشت آنها موجود است، و وقتی این فشار هوا بیشتر از فشار هوای روی تارها میشود، تارها از هم باز شده هوا را تخلیه کرده و بلافاصله بسته میشوند. این عملکرد به تناوب باورنکردنی پشت سرهم انجام شده و ارتعاش تار را ایجاد میکند. مثلاً وقتی صدای نت لای بالای دو وسط پیانو در می آید، این تارها ۴۴۰ مرتبه در ثانیه باز و بسته می شوند و فرکانس مورد نظر ایجاد می شود.

کیفیت صدای شما در وهله نخست بستگی به نحوه به کارگیری تارهای صوتی و مقدار هوایی که به آنها میدهید دارد، و صدای آواز و یا صحبت خوب هنگامی اتفاق می افتد که مقدار صحیح هوا به مقدار صحیح تارها برخورد کند.

 

بیشتر بدانید: آموزش کوک تنبور

نفس گیری

اعجازی که من میتوانم با صداها به وجود بیاورم بر پایه یک ریتم اساسی بنا میشود؛ این ریتم عبارت است از حرکات بدن موقع دم و بازدم. به طور کلی تنفس آرام و عمیق آثار شگرفی روی بدن دارد. می تواند فکر شما را متمرکز و آرام کند و صدای شما را هم قوی و هماهنگ میکند، وقتی توانستید مثل یک بچه آرام و یکنواخت نفس بکشید شما در راه رسیدن به محدوده صدایی شگرف و باورنکردنی می باشید.

آنچه جالب است اینست که در تنفس نیازی به اراده شما، تلاش و عضلات شما جهت درست انجام دادن آن وجود ندارد. در حقیقت این عوامل موانع و مزاحم محسوب میشوند. فشار آوردن روی نفس مثل اینست که یک پیاده روی پنج مایلی را با پایکوبی رقص طی کنید. شما انرژی زیادی صرف میکنید و برای اتمام سخنرانی یا آواز خود با نیروی اولیه انرژی باقی نمی ماند. این نوع تنفس، تحلیل برنده بنیه و طاقت است. اما تنفس دیافراگمی (سینه ای) مؤثر و استوار و برعکس است. چشمگیر و نمایشی نیست. در چنین تنفسی هوا به آرامی و سهولت وارد و خارج می شود. و می توانید بدون خستگی به طور مداوم آن را ادامه دهید.

 

تنفس طبیعی

برای اینکه بدانید چگونه تلاش و تنش از تنفس طبیعی جلوگیری میکند، لازم است کمی از کارکرد داخلی بدنتان اطلاع داشته باشید.

به طور خلاصه و مختصر کار دستگاه تنفس به شرح زیر است:

شش های شما روی دیافراگم (حجاب حاجز) که پرده ای عضلانی برای جدا کردن حفره سینه از شکم است قرار دارد. دیافراگم به ستون فقرات، دنده های پایین و استخوان سینه متصل است و به طور طبیعی به سمت بالا قوس دارد، اما موقع داخل دادن نفس جمع شده، یک تا دو اینچ پایین می رود.

این حرکت ظاهراً بی اهمیت به نظر میرسد اما نیروبخش عمل تنفس است. نه تنها برای بسط ریه ها جا باز میکند؛ همچنین فشار داخل ریه ها را هم تغییر میدهد. فرض کنید که ریه ها محفظه ای با کف کاذب باشند. وقتی دیافراگم می افتد، کف کاذب جدا شده بیرون می افتد و هوا برای پر کردن خلاء هجوم می آورد. وقتی دیافراگم به حالت عادی برگشته و بلند میشود در فضای کوچکتر شش ها هوا فشرده شده و بیرون می آید.

اگر به ریه هایتان اجازه بدهید در سینه تان جابه جا شوند، و اگر دیافراگم خود را به حال خود بگذارید که بالا و پایین رود، تنفس شما مثل تنفس یک بچه کوچک کامل و طبیعی خواهد بود.

هدف دستورهای زیر برطرف کردن موانعی است که در خیلی از افراد در سر راه تنفس عمیق و راحت است.

 

قدم اول: حالت قرار گرفتن خوب

در شروع کار ما نیاز داریم که یک مسیر بدون مانع برای رسیدن هوا به شش ها تأمین کنیم. صاف بایستید و پاها را به اندازه عرض شانه ها از هم باز کنید. سرتان را بچرخانید تا اگر ناراحتی در گردنتان باشد رفع شود سپس سرتان را مستقیم نگهدارید چانه تان موازی زمین باشد نه به سمت بالا و نه به سمت پایین کج شود. شانه هایتان به سمت مرکز پشت تان ببرید طوری که آنها عقب و پایین باشد. با این کار سینه تان باز می شود و این درست آن چیزی است که می خواهیم.

خود را پایین انداختن یا حتی گرد کردن مختصر شانه ها به جلو، قسمتی از بالای قفسه سینه را پایین می اندازد و از انبساط عضلات بین دنده ها و جاگیری ریه ها در موقع تنفس جلوگیری میکند.

آنچه که ما به دنبالش هستیم راحتی جسمانی است که از درست قرار گرفتن اعضاء بدن حاصل می شود. البته وقتی خودتان را پایین انداخته اید هم میتوانید صحبت کنید یا بخوانید اما تلاش زیادی لازم دارد که شاید خودتان هم از آن آگاه باشید. دقت در وضعیت قرار گرفتن خود برای رفع تنش عضلات که مانع یک آوازخوانی و صحبت خوب است، کمک زیادی میکند. ایستادن درست برای خواندن ظاهراً مهم به نظر نمی رسد، اما فضا و انرژی کافی را برای ایجاد یک صدای خوب آزاد میکند.

 

قدم دوم: نفس به داخل کشیدن (دم)

حال دستتان را روی شکمتان بگذارید طوری که انگشت وسط روی ناف قرار گیرد. تمام کارهای بعدی در فاصله بین پایین دنده ها و زیر ناف انجام میگیرد، شانه ها را در وضعیت مناسب باز قرار دهید تصور کنید که شکمتان یک بادکنک میباشد و وقتی نفس میکشید بگذارید این بادکنک با هوا پر شود. فقط در پر شدن این «بادکنک» متمرکز شوید و وقتی پر شد به آرامی از راه دهان هوا را بیرون دهید. این کار را چند دقیقه ادامه دهید و در خاطر داشته باشید که شما فقط میخواهید این بالن را پر کنید بدون آنکه شانه ها را بالا داده یا سینه را جلو دهید.

بالا بردن سینه و شانه ها هنگام دم، تنفس فرعی نامیده میشود و مطمئن ترین راه برای دریافت کمترین مقدار هوا با کمترین مقدار کنترل است. بعضی ها نه تنها موقع نفس کشیدن سینه و شانه را بالا میدهند بلکه فکر می کنند باید شکمشان را هم به داخل بدهند. ترکیب این دو کار همه هوا را به قسمت بالای سینه هدایت کرده و نتیجه اش تنفس خیلی سطحی (برعکس عمیق) است. البته این طور نفس کشیدن ها ممکن است این قدر عادت شود که کاملاً طبیعی به نظر برسد. اگر شما عادت به کارگیری شانه در نفس کشیدن دارید و ظاهری هیجان انگیز پیدا میکنید، فقط بخشی از ریه های خود را پر میکنید و اگر شکمتان را هم تو بدهید به دیافراگم خود هم اجازه نمی دهید پایین بیفتد.

 

تنفس دیافراگمی و چالش‌های آن

تنفس دیافراگمی کاملاً آرام بخش جسم انسان است. اما در برخی از موارد، در مراحل شروع کار یادگیری ممکن است کمی فشار و تنش عضلانی احساس شود، و دلیلش اینست که شاگرد عضلات شکم خود را درست به کار نمیگیرد. وقتی شما بادکنک را بزرگ میکنید ناچار نیروی زیاد فیزیکی و فکری روی عضلات شکمتان وارد کرده و کمرتان را بسط می دهید. این همه فشار باعث میشود که خودتان را سفت کنید، و با فشار لازم شما احساس میکنید که مانند بمبی هستید که نزدیک به انفجار است.

ممکن است شما با این فکر که هر فضای موجود در ریه ها را باید پر کنید، سعی کنید بیش از اندازه ریه هایتان را پر کنید، تقریباً شبیه پر کردن بیش از اندازه باک بنزین در محل پمپ بنزین است. این کار معنی ندارد چون ریه ها وقتی پر شدند به طور طبیعی شما را آگاه می کنند. سعی در انبساط غیر عادی، فشار خیلی زیادی در پشت شما به وجود آورده حتی در آنجا یا جاهای دیگر ایجاد درد میکند. این کار را نکنید و وقتی بدنتان را با هوا پر میکنید به طور خود آگاه عضلات شکم خود را راحت بگذارید و نتیجه اش را ملاحظه کنید.

 

سازگاری بدن با تنفس دیافراگمی و فواید آن

وقتی فشار هوا را به داخل شکم کرده و به حال خود میگذارید اگر حرکت کوچکی در شکم تان رخ داد اهمیت ندهید. بسیاری از مردم وقتی به این صورت نفس را داخل می دهند، فقط بر آمدگی کمی در قسمت جلو بدنشان تجربه میکنند اما احساس میکنند که پشت کمرشان بیشتر بسط پیدا میکند برای اینکه دیافراگم از جلو بدن به عقب ادامه دارد و حرکت کامل آن تمام دور بدن را تحت تأثیر قرار می دهد. می توانید با گذاشتن دستتان به بالای کمر در پشت خود در موقع نفس کشیدن، متوجه حرکت آن قسمت شوید.

وقتی شروع به یادگیری تنفس دیافراگمی میکنید دچار کمی سرگیجه میشوید. علت این است که شما هوای بیشتر از عادت قبلی وارد سیستم بدنتان می کنید و احتمالاً تهویه شدید ریوی رخ می دهد. این موضوع گذراست و بدن شما اکسیژن حیات بخشی را که به آن می دهید به خوشی پذیرا خواهد شد.

 

قدم سوم: توجه روی بازدم (بیرون دادن نفس)

این بخش قاعدتاً باید بخش آسانی باشد، رهاسازی نفس. وقتی نفس را بیرون می دهیم ساختمان بدن طوری طراحی شده که شکم به راحتی به وضع طبیعی اولیه خود برگردد. برای بازدم کار عضلانی انجام نمی شود، تنها رهاسازی و استراحت. اما خیلی از ما وقتی نفس را بیرون میدهیم متوسل به زور و فشار می شویم. خودمان را سفت میکنیم و صد بار بیشتر از آنچه لازم است فشار وارد میکنیم چون به غلط فکر میکنیم که برای به دست آوردن حجم صدای مورد نظر و اجرای نت های بالا بهترین چیز آنست که صداها را مثل گلوله هایی از لوله توپ به بیرون شلیک کنیم.

 

تأثیر فشار بیش از حد بر کیفیت صدا و کنترل آن

وقتی بدن ما میخواهد مجرای هوای خود را از موانع پاک کند، به طور خودکار گروه عضلاتی را که در بالای شکم در وسط سینه، جایی که دنده ها به هم میرسند قرار دارند منقبض میکند. انقباض در این بخش فشار زیادی لازم برای بیرون راندن مواد زائد از بدن را ایجاد میکند که این فشار بیش از ده برابر فشار یک بازدم معمولی است و اصل والساوا (Valsava) نامیده می شود و نظیر حرکت روده برای تخلیه مواد زاید است. سفت کردن این عضلات راه دسترسی شما برای به کارگیری کامل صدایتان را مسدود می کند.

با سفت کردن عضلات جلوی راه خروج هوا را از ریه ها می گیرید. چرا این کار را میکنید؟ دلایل زیادی وجود دارد. خیلی از خوانندگان تعلیم نیافته وقتی میخواهند به نت های بالا برسند بیشتر فشار می آورند چونکه فکر میکنند اجرای نتهای بالا مترادف با سختی است.

وقتی خواننده به سمت بالای گام میرود فکر و جسمش به سمت حالتی می رود که مثل تلاش زیاد یک وزنه بردار برای بالا بردن وزنه است، این خواننده ها هرچه میخواهند صدا را بالاتر ببرند فشار زیادتری بر خود وارد میکنند. هیچ ارتباطی بین فشار وزنه برداری و آنچه لازمه یک سخنرانی و خوانندگی خوب است وجود ندارد.

هرچه فشار هوا روی تارهای صوتی بیشتر باشد، کنترل اصواتی که ایجاد می شود مشکل تر است. قوت، حدود و هماهنگی صدا بستگی به جریان آرام و منظم هوا دارد، نه به انفجارهای پشت سر هم تنفس شدید.

 

آسان نمودن بازدم

چگونه میتوانیم از سختی و سفتی به آرامش و نرمی در بازدم برسیم؟ وقتی نفس را بیرون می دهید دستتان روی شکم باقی بماند و سفت شدن عضلات را حس کنید. میتوانید ضمن بازدم عضلات خود را به نرمی ماساژ دهید تا آرامش را یادآوری کند. و اگر لازم باشد، ضمن تنفس، با فشار آرامی روی شکم با دست به کار آن کمک کنید. این کار آسان تر از به کارگیری عضلات شکم است. به یاد داشته باشید که هدف اصلی این نیست که چیزی را تو بکشید. تنها بگذارید شکمتان به وضع عادی برگردد.

نیازی نیست که سعی کنیم آخرین ذره هوا را هم خارج کنیم. همواره در ریه های شما هوا وجود دارد؛ وقتی بین نفس ها تمام عضله ها استراحت می کنند، هنوز حدود چهل درصد هوای مواقع کاملاً پرشان را دارند. اگـر بـا فشـار هـرچـه میتوانید به بیرون بدهید هنوز بیست درصد باقی می ماند. نفسی بکشید و سپس همه نفس را بیرون دهید تا احساس کنید که خالی شده است. وقتی بیرون آمدن ها تمام میشود باز هم فوت کنید. متوجه می شوید که هنوز هوا وجود دارد. راهی برای خالی کردن کامل وجود ندارد بنابراین ارزش ندارد که تلاش زیادی بکنیم.

 

معنی نفس عمیق، نفس آرام نیست

آیا دقت کرده اید که تنفس دیافراگمی طولانی تر از تنفس معمولی است؟ این یک سؤال انحرافی است. در عمل چنین چیزی نیست. گاهی اوقات شاگردان جدید فکر میکنند که به منظور وارد کردن عمیق هوا به داخل شش ها باید نفس های طولانی کشید. آنها فکر میکنند بالاخره باید هوای بیشتری را تو داد. اما این فکر درست نیست.

وقتی دیگر شانه ها و سینه را بالا نیاورید هوا در زمان معین داخل ریه ها می شود. یادتان باشد وقتی دیافراگم آزاد برای حرکت است حرکت آن فشار در ریه ها را عوض میکند و این جابجایی هوا را به داخل بدن می مکد.

اگر سعی کنید هوا را خیلی به آرامی به داخل کشید، شما عملاً جلو جریان هوا را گرفته و به احتمال زیاد از طریق دهان نفس می کشید. اگر دقت کنید متوجه می شوید که لب هایتان قسمتی بسته شده و جمع می شود یا دندان هایتان به هم نزدیک می شود. حتی ممکن است صدای هوا را به صورت صدای هیس وقتی لب ها و دندان ها به هم نزدیک می شوند بشنوید. این تنفس دیافراگمی نیست. اگر آن را درست انجام دهید، هوا به آرامی از طریق بینی جریان یافته و به شش ها می رسد.

 

چگونه تنفس را اصلاح کنیم؟

دست خود را روی شکم نهاده و آن را از هوا پر کنید. حال دندان های خود را بسته و زبانتان را پشت دندان های پایین بفشارید و کمترین مقدار هوایی را که میتوانید از میان دندان ها بیرون دهید ضمن این کار یک صدای تس (tse) از خودتان در آرید. این کار را تکرار و تمرین کنید تا زمانی که مدت بیرون دادن نفستان به سی ثانیه یا بیشتر برسد.

به یاد داشته باشید که شما به هوا اجازه میدهید که از شش ها به بیرون نشت کند، نه اینکه با فشار و نیروی عضلانی بیرون دهید. بیشتر از همه، شما سعی نمی کنید آخرین مولکول هوا را از بدنتان خارج کنید. شما فقط شاهد خروج ملایم و یکنواخت مقدار کم هوا از دهانتان هستید.

 

چگونه از دام تنش رها شویم؟

دلیل اینکه حذف تنش از تنفس آنقدر مهم است اینست که اگر این کار را نکنید اجباراً تارهای صوتی خود را وادار خواهید کرد که محتوی یک سری صدای انفجار مانند ناهمگون هوا باشد. مانند اینست که بخواهید ساز دهنی بنوازید و هرگز ندانید که هوایی که از بین لبهای شما خارج خواهد شد خیلی زیاد است یا کم. بلی شما ممکن است صداهایی ایجاد کنید که حتی جالب هم باشد اما به سختی میتوان فهمید که وقتی دهانتان را باز میکنید چه اتفاقی می افتد.

وقتی دچار تنش هستید، در هوایی که میخواهد از ریه خارج شود یک حالت تلاش ایجاد می کنید. هوایی که در این شرایط خارج میشود خیلی فشرده و تحت فشار است مانند آبی که از لوله آتش نشانی به بیرون میزند. وقتی این هوا به تارهای صوتی برخورد میکند تارهای صوتی دچار شوک شده و بجای حرکت آرام در وضعیت اولیه قفل می شود. آوازخوانی و سخنرانی عالی لازمه اش این است که شما بگذارید صداها بدون مانع جاری شود. این تنش است که ایجاد مسأله میکند.

 

منبع: “صدای خود را آزاد کنید” – راجر لاو، ترجمه سیروس نویدان، نشر دنیای نو