مقایسه دوتار و تنبور

دوتار و تنبور از جمله سازهای زهی مضرابی هستند که ریشه در فرهنگ موسیقی محلی ایران دارند. دوتار بیشتر در مناطق شمال و شرق خراسان و همچنین استان‌های گلستان و مازندران رایج است و با فرهنگ فولکلور این نواحی گره خورده است. از سوی دیگر، تنبور در مقام‌های کردی جایگاه ویژه‌ای دارد و صدای متمایز آن به اجرای مقام‌های عرفانی و آیینی هویت می‌بخشد.

شکل ظاهری دوتار و تنبور و ویژگی‌های دستان‌ها

هر دو ساز، دوتار و تنبور، از نظر شکل ظاهری شباهت‌هایی دارند. بدنه آن‌ها گلابی‌شکل و دسته‌ای نسبتاً بلند دارند که به نوازنده امکان اجرای گستره‌ای از نت‌ها را می‌دهد. سطح روی شکم این سازها از چوب ساخته شده که تأثیر زیادی بر کیفیت صدای ساز دارد.

دوتار معمولاً دارای دسته‌ای به طول حدود 60 سانتی‌متر است و طول کلی آن به یک متر می‌رسد. دستان‌های دوتار بسته به منطقه‌ای که ساز در آن استفاده می‌شود، بین 8 تا 18 عدد متغیر است. برخی از دوتارهای محلی در مناطق جنوبی حتی فاقد دستان هستند، که این موضوع بر تکنیک نوازندگی و صدای ساز تأثیر می‌گذارد.

تنبور معمولا با 14 دستان طراحی می‌شود که به شکل دقیق روی دسته گره میخورند. دسته تنبور به سر ساز متصل است و در بخش سر، سه گوشی برای تنظیم سیم‌ها قرار دارد. این طراحی، کوک کردن دقیق سیم‌ها و حفظ پایداری کوک را ممکن می‌سازد.

برای آموزش تنبور کلیک کنید.

سیم‌ها و کوک در دوتار و تنبور

تعداد سیم‌ها یکی از تفاوت‌های اصلی میان دوتار و تنبور است. دوتار دارای دو سیم است که معمولاً به فاصله چهارم یا پنجم کوک می‌شوند. وسعت صوتی دوتار از نت «دو» تا «سل» است و تمامی فواصل کروماتیک موسیقی ایرانی را پوشش می‌دهد.

در مقابل، تنبور دارای سه سیم است که به شیوه‌های مختلفی کوک می‌شوند. دو کوک متداول تنبور با نام‌های کوک شیخ امیری و کوک طرز شناخته می‌شوند. صدای تنبور، که یک چهارم درست پایین‌تر از دیاپازون است، رنگ صوتی متمایزی دارد و به آن عمق خاصی می‌بخشد.

نحوه نواختن دوتار و تنبور

دوتار و تنبور بدون استفاده از مضراب و تنها با زخمه زدن توسط انگشتان دست نواخته می‌شوند. این روش نوازندگی، صدایی طبیعی و احساسی ایجاد می‌کند. تکنیک‌های نوازندگی هر دو ساز بسته به منطقه و سنت‌های محلی متفاوت است.

دوتار در هر منطقه تکنیک‌های خاص خود را دارد که بخشی از میراث فرهنگی همان منطقه محسوب می‌شود. از سوی دیگر، تنبور با تکنیک‌هایی که در موسیقی آیینی و عرفانی کاربرد دارند، شناخته می‌شود. هر دو ساز توانایی اجرای ملودی‌های پیچیده و زینت‌های موسیقایی را دارند که در اجراهای انفرادی و گروهی بسیار تأثیرگذار هستند.

نقش فرهنگی و اجتماعی دوتار و تنبور

دوتار و تنبور، علاوه بر کارکرد موسیقایی، نماد فرهنگ‌های محلی ایران هستند. دوتار در محافل فولکلور و مراسم‌های محلی به کار می‌رود و صدای آن بازتابی از زندگی و روحیه مردمان این نواحی است. تنبور اما بیشتر در مراسم‌های عرفانی و مذهبی جایگاه دارد و ساز اصلی در اجرای مقام‌های آیینی محسوب می‌شود.

حفظ و ترویج این دو ساز می‌تواند ارتباطی عمیق میان سنت و مدرنیته ایجاد کند و به نسل‌های جدید موسیقی محلی و آیینی ایران را معرفی کند.