تکنیک های آرشه کشی

حرکت های اولیه آرشه

درباره آرشه کشی جدای آوازگونه (دتاشه شانتان)

به نظر می رسد بر اصطلاحاتی که برای توصیف انواع آرشه کشی جدا (دتاشه) به کار می رود نوعی هرج و مرج حاکم است. لذا برای جلوگیری از هرگونه سوءتفاهم، حرکت آرشه ای را که برای نت های کشیده (گرد، سفید و سیاه) به کار می رود و مستلزم بهره گیری از تمام طول آرشه است، دتاشه شانتان (جدا جدای آوازگونه) می نامیم.

درباره دتاشه (آرشه های جدا جدا)

هرگاه دو یا چند نت را با حرکت های مجزای آرشه (معمولاً چپ و راست) بنوازیم، چنین حرکتی در آرشه را (دتاشه) (detashe) یا (جدا جدا) می نامیم. اصل در دتاشه، حرکت های کوتاه و سریع آرشه است (غالباً برای نت های کوتاه تر مانند چنگ و دولاچنگ) که در واقع از دتاشه شانتان بزرگ مشتق شده است.

معمولاً دتاشه در سه نقطه آرشه (نوک، وسط و ته آرشه) و با بهره گیری از 3/1 طول آن نواخته می شود که در هنگام اجرا مفصل های دست باید کاملاً راحت و آزاد باشند. اما بیشترین مشکل هنرجویان در آرشه کشی دتاشه این است که باید ضمن حفظ حداکثر نرمش، تن ساز را هم _به مرور زمان_ بهتر و قوی تر کنند.

بیشتر بدانید : نحوه صحیح آرشه کشی ویولن را در این مطلب بخوانید.

تکنیک های آرشه کشی

آرشه کشی معمولا به طور طبیعی، روی سیم بین انتهای محل انگشت گذاری و خرک اتفاق می افتد. برای تغییر دادن صدای ساز، نوازنده ممکن است در قسمت های دیگر سیم نیز آرشه کشی کند.

دو علامت مربوط به آرشه را باید به خاطر سپرد : U ( آرشه ی راست) که آرشه از انتها به طرف نوک کشیده می شود، و V (آرشه ی چپ) که آرشه از نوک به طرف انتها کشیده می شود.

هر قطعه ی موسیقی برای سازهای زهی را می توان به روش های گوناگون آرشه گذاری کرد و این امر، به نوع موسیقی، تمپو و دینامیک قطعه بستگی دارد.

non legato (نان لگاتو)

در قطعه ای که نت ها با خط اتصال به یکدیگر وصل نشده اند اجرا به وسیله ی سازهای زهی، به صورت non legato  است، یعنی هر نت با تعویض مسیر آرشه همره است. این موضوع ارتباطی به سرعت قطعه ی موسیقی ندارد.|

legato (لگاتو)

وقتی نت ها در قسمتی از قطعه ی موسیقی با خط اتصال به یکدیگر وصل شده اند تمام نت های داخل خط اتصال با یک آرشه نواخته می شوند.

نکات مهم آرشه کشی

1. اگر قطعه ی موسیقی با ضرب بالا شروع شود معمولا نوازندگان سازهای زهی به طور طبیعی آن را با آرشه ی چپ (V) اجرا می کنند، مگر اینکه آهنگساز ضرب بالا را با آرشه ی راست نشانه گذاری کند.
2. نوازندگان سازهای زهی، هنگام نواختن از طرف پاشنه ی آرشه _در مقایسه با نوک آرشه_ بلدتر و سنگین تر آرشه کشی می کنند زیرا نوازنده با دست راست قادر است فشار بیشتری روی آرشه وارد کند. بنابراین، استفاده از دست راست برای افزایش فشار روی آرشه، از انتهای آن، روش مؤثری  برای تولید کرشندو با آرشه ی چپ است. برعکس، اجرای دیمینوئندو (diminuendo) با آرشه راست امکان پذیر است.

آهنگساز در این مورد باید در آرشه گذاری آگاه باشد و بدون استفاده مکرر از نشانه گذاری، فقط مسیر آرشه ها را _وقتی از نوازنده کارهای دیگری می خواهد_ مشخص کند.

3. در بخش های سازهای زهی نباید فرازهای طولانی با خطوط اتصال بزرگ نشانه گذاری شوند زیرا این خطوط اتصال، نه تنها کمکی به اجرای بهتر قطعه نمی کنند بلکه نوازنده را گیج می کنند. خطوط اتصالی که باید در بخش های سازهای زهی استفاده شوند فقط آنهایی هستند که در یک آرشه اجرا می شوند. تعداد نت هایی که معمولا در یک آرشه اجرا می شوند نسبی و محدود است و بستگی به تمپو و دینامیک قطعه دارد.

در قطعاتی که تمپو آهسته و دینامیک پایین دارند باید احتیاط های لازم در مورد استفاده از آرشه با خطوط اتصال در نظر گرفته شوند تا موسیقی با بیان صحیح اجرا شود. به ویژه در ویولن سل و کنترباس این امر بسیار مهم است چرا که آرشه های آنها کمی کوتاه تر از ویولن و ویولا است.

علاقمندان ساز ویولن میتوانند با مراجعه به صفحه آموزش ویلن جهت ثبت نام در کلاس ها و همچنین مشاهده اساتید این ساز مطلع شوند.

علاوه بر اجراهای legato و non legato انواع دیگر آرشه کشی نیز وجود دارند که اجرای آنها بستگی زیاد به سرعت، دینامیک، سبک و شخصیت قطعه ی موسیقی دارد و هر کدام نشانه یا اصطلاح مشخصی دارند. البته بعضی از این اصطلاح ها هنوز به طور استاندارد در همه جا پذیرفته نشده اند. مثلا ممکن است برای نوع خاصی از آرشه کشیدن، چند اصطلاح وجود داشته باشند.

در اینجا با توجه به نوع دسته بندی، به برخی از آنها می پردازیم:

1. آرشه کشی روی سیم
2. آرشه کشی جدا از سیم

آرشه کشی روی سیم

دتاشهdétaché (Fr.)

در اجرای (دتاشه) هر نت با آرشه مجزا نواخته می شود. اساس آرشه کشی non legato در تمام سازهای زهی، با تعویض مسیر آرشه برای هر نت است که به آن آرشه ی مجزا نیز می گویند. این حرکت، نت ها را بدون ایجاد تاکید (آکسان ها) مشخص شده باشند.

در سرعت های بالا با دینامیک های بالا (mf  و f) از قسمت وسط تا نوک آرشه استفاده می شود و برای تولید صداهای قوی تر، از قسمت وسط  یا پاشنه ی آرشه استفاده می کنند.

گاه آهنگسازان ترجیح می دهند برای ایجاد صدای شفاف تر و ظریف تر، قطعه با نوک آرشه (trip) اجرا شود.

گاه نیز آهنگسازان ترجیح می دهند برای ایجاد تاثیرات قوی و سنگین، قطعه با پاشنه ی آرشه (frog) نواخته شود.

افکت های سنگین و قوی با آرشه راست U)) ایجاد می شوند.در این عمل از قسمت پاشنه آرشه استفاده می شود.

لوره یا پرتاتو(Fr.), portato (It.)  louré

آرشه کشی لگاتو، با جدا کردن نت ها، در حالی که آرشه در طول سیم کشیده می شود صورت می گیرد و بیشتر برای همراهی استفاده می شود که تاثیر بسیار روشنی دارد. این نوع آرشه کشی، با خطوط کوتاه در زیر و بالای نت ها و خطوط اتصال برای نشان دادن تعویض آرشه مشخص می شود و با آرشه ی راست و چپ قابل نواختن است.

استاکاتو staccato(It.)

استاکاتو از واژه ی ایتالیایی staccare، به معنی جدا کردن گرفته شده و با نقطه ی بالا یا پایین نت مشخص می شود و معمولا در سرعت های متوسط و آرام از آن استفاده می کنند. استاکاتو با هر دینامیکی قابل اجرا است و دو نوع آن در سازهای زهی عبارت اند از:

استاکاتو با آرشه های جدا

این تکنیک با نواختن کوتاه با حرکت های جدای آرشه اجرا می شود چون این نوع آرشه کشی بین نت ها فضای خالی ایجاد می کند.

استاکاتو با خط اتحاد

در این نوع آرشه کشی تعدادی از نت ها با یک آرشه و یک ضربه برای هر نت اجرا می شوند.

در نت نویسی استاکاتو باید توجه داشت که نقطه در زیر و بالای نت گذاشته شود. اگر برای هر دو نت نقطه گذاشته شود، نت بلند در اجرا کوتاه تر می شود.

مارتله، مرتلاتو یا مارکاتو Martelé(Fr.), martellato, marcato(It.)

 

این واژه از فعل کوبیدن با چکش گرفته شده و نشان دهنده ی یک حرکت جداگانه، تند، روان و سنگین است، شبیه سفورزاندو (sforzando) . مارتله با هر قسمت آرشه قابل اجرا است (با نوک آرشه، وسط آرشه، ولی بیشتر با پاشنه ی آرشه). در این تکنیک، آرشه از سیم جدا نمی شود. حتی اگر بین نت ها توقف باشد و هر حرکت جدید با یک آکسان بزرگ اجرا می شود.

آرشه کشی جدا از سیم

اسپیکاتو spiccato (It.)

در سرعت های معتدل و یا کم، نوازنده برای پرش آرشه روی سیم کوشش آگاهانه ای می کند. این تکنیک شبیه به استاکاتو است و با یک ضربه ی سبک در وسط آرشه اجرا می شود و علامت آن نیز مانند استاکاتو است، یعنی با نقطه روی نت.

ژته یا ریکوچت jeté (Fr.), ricochet(En.)

اجرای ژته معمولا با آرشه راست است. در این اجرا یک سوم بالای آرشه روی سیم پرش می کند و  یک گروه دو تا شش  نتی را به صدا در می آورد. ژته با حرکت آرشه چپ غیر قابل اجرا است. اگر تعداد نت ها در یک آرشه بیشتر از معمول باشد اجرای ژته ممکن نیست. معمولا در ارکستر پیشنهاد می شود از سه نت پرش دار در یک آرشه نباشد. البته نوازندگان خوب و توانا قادرند بیش سه نت را نیز در یک آرشه اجرا کنند. از آنجا که آرشه های ویولن سل و کنترباس کوتاه ترند، سه و یا حداکثر چهار نت را اجرا می کنند.

آرپژیاندو (arpeggiando)

اجرای آرپژ با خط اتصال در یک تمپوی معتدل را آرپژیاندو می گویند.

در تمپوهای بالا آرشه روی سیم جهش می کند و این به خاطر حرکت مچ دست راست است و آرپژیاندو به طور طبیعی در اجرا اتفاق می افتد. این تکنیک بیشتر در کارهای سولو و ارکستر مجلسی دیده می شود.

مطالعه بیشتر: نحوه صحیح آرشه کشی ویولن

تریل ها و دیگر افکت های رنگی با استفاده از آرشه

تریل (trill)

از تریل در سازهای زهی، مانند سازهای دیگر استفاده ی زیادی می شود. برای اجرای تریل، یک نت را به نت بعدی یا قبلی خود پیوسته و با بیشترین سرعت ممکن می نوازند. اجرای یک نت با نت بعدی و یا قبلی (همجوار) معمولا به وسیله ی آهنگسازمشخص می شود. اجرای تریل با استفاده ازسیم دست باز زیاد تاثیر گذار نیست زیرا کیفیت سیم دست باز و سرعت حرکت انگشت در این نوع تریل با نت گرفته شده کاملا متفاوت است. زمانی که گروه ویولن ها یا دیگر سازهای زهی تریل را اجرا می کنند تاثیر آن کاملا با اجرا به وسیله ی یک ساز تنها تفاوت دارد.

ترمولو (tremolo) (اجرای یک سری ریتم های فرموله شده)

معمولا دو نوع ترمولو اجرا می شود:

1. ترمولو با آرشه
2. ترمولو با انگشت

ترمولو با آرشه (bowed tremolo)

تکرار یک نت با ارزش زمانی معین، با حرکت آرشه راست و چپ را ترمولو با آرشه می گویند.

ترمولو با انگشت (fingered tremolo)

ترمولو با انگشت، تکرار سریع دو نت با فاصله سوم و بزرگتر از آن است. آهنگساز معمولا برای اجرای ترمولو ارزش زمانی کوچک را در نظر می گیرد، یعنی تکرار ها به صورت دولا چنگ، سه لا چنگ و یا حتی کوتاه ترند. نت های تکرار شونده، برای اطمینان از حرکت لگاتو آرشه، با خط اتصال مشخص می شوند.

در مواردی که لازم است ترمولو با آرشه،به ورت دتاشه (جدا جدا) اجرا شود، در نت نویسی از خط اتصال استفاده نمی کنند.

افکت ها با اندازه ی مشخص

در بعضی از شیوه های نت نویسی قسمت هایی که با خط تیره ی کوتاه بر روی نت مشخص شده اند برابرند با تکرار معینی از نت ها.

دومین افکت با اندازه مشخص، حرکت مواج دو نت بر روی دو سیم همجوار است.

موارد دیگر استفاده از آرشه

برای تغییر رنگ، آرشه ممکن است روی سیم در قسمت های مختلف آن، مانند محل انگشت گذاری یا نزدیک خرک کشیده شود. در بعضی از موارد نیز تغییر رنگ، چوب آرشه را به جای موی آرشه روی سیم می کشند.

این افکت،نواختن با آرشه در نزدیک خرک، به جای نواختن بین محل انگشت گذاری و خرک است که محل معمول نواختن در ساز های زهی است.

بیشتر بدانید : آموزش انگشت گذاری روی ویولن را میتوانید از قسمت مطالعه بفرمایید .

col legno به معنای نواختن با چوب آرشه است که به دو طریق اجرا می شود:

1.cool legno tratto

برای اجرای این افکت قسمت چوبی آرشه را روی سیم می کشند.صدای حاصل از این افکت نسبتا ترسناک است. از این تکنیک برای اجرای ترمولو و گاه نواختن لگاتو نیز استفاده می شود.

2.col legno battuto

در این افکت، نوازنده با چوب آرشه روی سیم ضربه می زند و از افکت قبلی بیشتر معمول است. صدای ضربه ای این افکت شبیه به اسپیکاتوی کوتاه و خشک است.

هنگام استفاده از افکت هایی مانند col legno, sul tasto, sul ponticello اگر لازم باشد نوازنده بدون این افکت ها با آرشه به اجرا بپردازد، از اصطلاحات modo ordinario, naturale  و normale در پارتیتور استفاده می کنند. واژه انگلیسی natural  گاهی در پارتیتورهای امریکایی استفاده می شود.

بیشتر بدانید: جهت شرکت در کلاس آموزش تنبور کلیک کنید.