فرق ساز دایره و دف چیست؟

دایره و دف از جمله سازهای کوبه‌ای محبوب در موسیقی سنتی ایران و دیگر فرهنگ‌ها هستند که با وجود شباهت‌های ظاهری، تفاوت‌های قابل‌توجهی در صدا و ساختار دارند. هر کدام از این سازها نقشی مهم در ایجاد ریتم و حس موسیقی دارند و در جشن‌ها، مراسم‌ها و محافل عرفانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. دایره با صدای روشن و ملایم و دف با صدای عمیق و طنین‌دار، از گذشته‌های دور تاکنون بخشی جدایی‌ناپذیر از موسیقی ایرانی بوده‌اند. در ادامه، به بررسی جزئیات ساختاری و تفاوت‌های این دو ساز خواهیم پرداخت.

دایره یا داریه یکی از سازهای کوبه‌ای است که در موسیقی سنتی ایرانی و برخی دیگر از فرهنگ‌ها کاربرد دارد. این ساز به طور خاص به شکل دایره‌ای طراحی شده و با ضربه زدن به آن، صدایی متمایز تولید می‌شود. تفاوت‌های اصلی بین دایره و دف در این است که دف معمولاً دارای زنجیرهای کوچکی است که به دیواره چوبین آن متصل شده‌اند، در حالی که داریه این ویژگی را ندارد و به طور کلی از دف کوچک‌تر است. این تفاوت‌ها باعث می‌شود که صدای هر یک از این دو ساز متفاوت باشد.

 

---

پیشنهاد ویژه: آموزش پیانو

---

کاربرد فرهنگی دایره و دف:

چنان‌که از کتاب‌های موسیقی و نوشته‌ها و اشعار برمی‌آید، در دوره اسلامی ایران، این ساز برای پشتیبانی از ساز و حفظ وزن به کار می‌رفته و رکن اصلی مجالس عیش و طرب و محافل اهل ذوق و عرفان بوده که قوالان هم با خواندن سرود و ترانه آن را به کار می‌بردند.

دایره، علاوه بر ایران، در کشورهای دیگری همچون افغانستان، آذربایجان، ازبکستان، تاجیکستان و نواحی اویغورنشین چین نیز رواج دارد. این ساز به ویژه در موسیقی شهری مورد استفاده قرار می‌گیرد و در مراسم‌ها و جشن‌ها به عنوان یکی از ابزارهای مهم موسیقی شناخته می‌شود. در ایران، دایره به عنوان یکی از اجزای اصلی موسیقی محلی و سنتی شناخته می‌شود و نوازندگان آن معمولاً در گروه‌های موسیقی محلی یا در مراسم‌های خاص حضور دارند.

برای آموزش دف کلیک کنید.

ساختار و ابعاد دف و دایره:

قطر دایره حدود 30 تا 40 سانتی‌متر است و به طور کلی از دف کوچکتر است. در جدار داخلی ساز دایره حدود چهل حلقه فلزی کوچک به فواصل مساوی آویزان شده‌ است اما برخلاف دف متصل به بدنه نیستند و این ویژگی، صدای آن را از صدای دف متمایز می‌کند.

دف معمولاً بزرگ‌تر از دایره است و قطر آن بین 40 تا 45 سانتی‌متر متغیر است. بدنه‌ی دف شامل حلقه‌های چوبی است که بر روی آن پوست نازکی از جنس پلاستیک یا چرم و پوست حیوانات بر حلقه چوبی آن کشیده شده و زنجیرهای کوچکی به دیواره آن متصل شده‌اند که به تولید صدای خاص آن کمک می‌کنند.

 

بیشتر بدانید: آشنایی با ساز کنترباس و تفاوت آن با خانواده ویولن

 

نحوه نواختن دایره و دف:

در یکی از نقاط جدار چوبی سوراخی است که نوازنده انگشت دست را در آن داخل می‌کند و به این وسیله ساز را نگه می‌دارد و با بقیه انگشتان هر دو دست بر پوست می‌کوبد و در عین حال ساز را کمی سریع هل می‌دهد تا حلقه‌های کوچک داخلی همراه با صدای کوبیدن انگشتان صوتی زنگ‌وار نیز حاصل کنند.

 

صدای تولیدی دف و دایره:

صدای دف  نسبت به ساز دایره معمولاً بم‌تر و غنی‌تر است، در حالی که صدای دایره بیشتر ملایم و روشن به نظر می‌رسد. همان طور که گفته شد این تفاوت به دلیل وجود زنجیرها در دف و عدم وجود آن‌ها در دایره است، که باعث ایجاد طنین متفاوتی می‌شود.

 

نتیجه گیری

دایره و دف هر دو نقش مهمی در موسیقی سنتی ایرانی و فرهنگ‌های دیگر ایفا می‌کنند و با وجود شباهت‌های ظاهری، از نظر صدا، ساختار و کاربرد تفاوت‌هایی دارند. صدای ملایم دایره و طنین عمیق دف هر کدام به‌طور خاص برای خلق فضایی متفاوت در موسیقی استفاده می‌شوند. شناخت این تفاوت‌ها به نوازندگان و علاقه‌مندان موسیقی کمک می‌کند تا به انتخاب بهتری برای اجرای خود دست یابند و از این سازهای باارزش به شکلی دقیق‌تر و هنرمندانه‌تر بهره ببرند. برای یادگیری ساز دف، دایره و سایر سازها می توانید به صفحه آموزشگاه موسیقی تهران مراحعه کنید.

 

سوالات متداول

• تفاوت اصلی بین دایره و دف چیست؟

دایره معمولاً کوچکتر و بدون زنجیرهای فلزی است، در حالی که دف بزرگ‌تر و دارای زنجیرهایی است که به تولید صدای خاص آن کمک می‌کنند.

• آیا صدای دایره و دف متفاوت است؟

صدای دایره ملایم و روشن است، در حالی که صدای دف بم‌تر و غنی‌تر می‌باشد. این تفاوت به دلیل وجود زنجیرها در دف و عدم وجود آن‌ها در دایره است.

• در کدام نوع موسیقی از دایره و دف استفاده می‌شود؟

هر دو ساز در موسیقی سنتی ایرانی، مراسم‌ها، جشن‌ها و محافل عرفانی به کار می‌روند. دایره به ویژه در موسیقی محلی و شهری محبوب است.

• چگونه می‌توان دایره را نواخت؟

نوازنده دایره را با قرار دادن انگشت خود در سوراخ جدار چوبی نگه می‌دارد و با دیگر انگشتان بر پوست آن می‌کوبد. همچنین با هل دادن سریع ساز، صدای زنگ‌وار تولید می‌کند.

• آیا دایره و دف در کشورهای دیگر نیز استفاده می‌شوند؟

بله، دایره و دف در کشورهای دیگری مانند افغانستان، آذربایجان، ازبکستان و تاجیکستان نیز رواج دارند و در موسیقی محلی و شهری آن‌ها به کار می‌روند.