آموزش تار

اساتید آموزش تار

علیرضا راستین فر

مدرس تار
شنبه و سه شنبه

میلاد میری

مدرس تار
دوشنبه

آموزش تار در آموزشگاه موسیقی چکاد

دو متد اصلی برای آموزش تار در آموزشگاه ما به کار گرفته می شود. هنرجوی مبتدی در آغاز، آموزش نوازندگی تار را بر اساس نت نویسی استاندارد موسیقی می آموزد و سپس آموزش تار را بر اساس ردیف موسیقی ایرانی فرا می گیرد.

ردیف موسیقی ایرانی رپرتوار آموزشی و چارچوب موسیقی ایرانی است که از دوران گذشته به دست ما رسیده و برای نوازنده ساز ایرانی شدن لازم است به خوبی فراگرفته شده و نوازندگی خود را بر آن بنا کنیم.

این چارچوب به هیچ وجه محدود کننده نیست بلکه آثار موسیقی ایرانی را با همه تفاوت ها و خلق منحصر به فرد آهنگسازان، ساختارمند می کند.

بعد از اینکه هنرجو نوازندگی تار را بر اساس ردیف موسیقی ایرانی آموخت، دونوازی، همنوازی، جواب آواز و بداهه نوازی را در دوره های عالی آموزش تار در آموزشگاه می آموزد.

کلاس های آموزش تار در آموزشگاه موسیقی چکاد به صورت ترم های دو ماهه 16 جلسه ای شامل 8 جلسه نیم ساعته تک نفره برای آموزش عملی ساز تار و 8 جلسه یک ساعته گروهی برای آموزش تئوری موسیقی و آموزش سلفژ برگزار می گردد.

تاریخچه ساز تار

پیشینه این ساز به بیش از هزار سال پیش یعنی زمان فارابی، موسیقیدان بزرگ باز می گردد. البته با شمایلی کمی متفاوت از ساز تار امروزی. در نقاشی هایی که در کاخ هشت بهشت اصفهان وجود دارد و به حدود 500 سال پیش یعنی دوران صفویه بر میگردد هم ساز تار دیده می شود.

با این حال اطلاعات دقیقی از زمان و مبدع ساز تار و یا افرادی که در تکامل ساز نقش داشته اند در دست نیست.

اما آنچه برای ما مستند است این است که این ساز در دوران قاجار این ساز بسیار رواج پیدا می کند. خصوصا با ظهور خاندان فراهانی از جمله آقا علی اکبر خان فراهانی که از نوازندگان برجسته ساز تار در آن دوران بوده است، این ساز رواج بیشتری پیدا می کند.

مقارن با این زمان در آذربایجان هم فردی بنام میرزا صادق خان به تاثیر از ساز تار فارسی، تار آذربایجانی را ابداع می کند که البته دارای 11 سیم و پرده بندی های متفاوتی می باشد.

آقا علی اکبر خان دو فرزند بنام های میرزا عبدالله و میرزا حسین قلی داشته که هر دو در زمان خود تبدیل به اساتید بنام دوران خود می شوند که علاوه بر نوازندگی تار، با تدوین ردیف موسیقی ایرانی، تاثیر بسزایی در موسیقی ایرانی داشته اند.

این دو استاد شاگردان بسیاری را پرورش می دهند که بسیاری از آنها اساتید بنام دوران خود شده و تاثیر بسزایی در ارتقای تکنیک ها و نوازندگی ساز تار گذاشته اند.

افرادی مانند علی نقی خان وزیری، حاج علی اکبر شهنازی، مرتضی خان نی داوود، درویش خان و غیره.

و به همین ترتیب هر کدام از این اساتید نسل بعد اساتید تار و موسیقی ایرانی را پرورش داده اند تا به دوران معاصر که بزرگانی مانند جلیل شهناز، فرهنگ شریف، محمدرضا لطفی، حسین علیزاده، داریوش طلایی و اساتید دیگر پا به عرصه موسیقی گذاشته و به ارتقای تکنیک ها و ساخت آثار گوش نواز و همچنین پرورش نسل بعد پرداخته اند.

کاربرد ساز تار در موسیقی ایرانی

کاربرد ساز تار در موسیقی ایرانی

ساز تار به دلیل غنای بالایی که دارد، توانایی زیادی در اجرای فرم های مختلف موسیقی ایرانی دارد. از اجرا در ارکسترهای ایرانی گرفته تا تکنوازی شامل بداهه نوازی، جواب آواز و قطعه نوازی ها.

همچنین به دلیل دسته بلند این ساز، می توان گفت که این ساز از محدوده صوتی بالایی برخوردار است که در نتیجه برای اجرای ردیف موسیقی ایرانی و مرکب نوازی ها بسیار کارآمد است.

استاد محمدرضا لطفی از ساز تار به عنوان ساز پایه و استاد حنانه، آهنگساز شهیر ایرانی از ساز تار به عنوان ساز ملی یاد می کنند.

کتاب های آموزش تار

  •   دستور مقدماتی تار و سه تار هنرستان تالیف استاد روح الله خالقی
  •   دستور تار و سه تار تالیف استاد حسین علیزاده
  •   مجموعه 4 جلدی 10 قطعه برای تار ، تالیف استاد حسین علیزاده
  •   مجموعه آثار درویش خان تالیف ارشد طهماسبی
  •   کتاب تار و ترانه اثر یمین غفاری

ساختمان ساز تار

ساختمان ساز تار

تار از سازهای زهی مضرابی (زخمه ای) مقید است که در ساخت آن از چوب، پوست، استخوان، زه ( روده تابیده چهارپایان) و فلز استفاده می شود و طول کلی آن حدود ۹۵ سانتی متر است.

اگرچه در گذشته های دور، نامی از آن برده نشده است ولی از حدود دویست سال پیش، تار، یکی از سازهای اصلی موسیقی ملی ایران بوده است.

نوازنده تار ایرانی در حالت نشسته تار را به صورت افقی روی ران پا قرار می دهد، به طوری که دسته تار طرف چپ و کاسه طنینی طرف راست نوازنده قرار می گیرد. نوازنده سر انگشت های دست چپ را روی دستان هایی که در طول دسته تار بسته شده اند حرکت می دهد و با مضرابی که در دست راست دارد به سیم ها زخمه میزند.

اجرای تار توسط استاد میلاد میری، مدرس تار و سه تار آموزشگاه موسیقی چکاد

برای کسب اطلاعات بیشتر و اطلاع از دوره های آموزش تار به سایت آموزشگاه موسیقی چکاد مراجعه فرمایید.

کاسه طنینی

کاسه طنینی از چوب یک تکه در دو حجم تو خالی تقریبا گلابی شکل- یکی بزرگتر و دیگری کوچکتر- تشکیل شده و یک طرف آنها (دهانه) باز است. قسمت بزرگتر را « کاسه » و قسمت کوچکتر را «نقاره» می گویند. برروی دهانه های بازکاسه و نقاره پوست می کشند و خرک بر روی پوست کاسه قرار میگیرد. جنس چوب کاسه ها معمولا از چوب درخت توت تهیه می شود.

پوست

پوست تار از قسمت نازک پوست چهار پایانی مانند بز و بره انتخاب می شود.

خرک

خرک معمولا از جنس استخوان به کار رفته در روی دسته و شیطانک به طول تقریبی ۵ و ارتفاع ۲ سانتی متر ساخته می شود که با دو پای کوچک خود روی پوست کاسه قرار می گیرد و سیم ها هر یک جداگانه از درون شیارهای کم عمقی که بر سطح خرک ایجاد شده اند عبور می کنند.

برای ثابت ماندن خرک بر روی پوست، تکه های کوتاهی از جنس دستان ها از حلقه های کوچکی که روی خرک ( دو حلقه در طرفین و یک حلقه در وسط) ایجاد شده می گذرند و به سیم گیر که در انتهای بدنه ی کاسه قرار دارد وصل می شوند.

دسته

دسته تار از چوب های سخت، مانند گردو یا توت، به صورت لوله ای تو پر به طول تقریبی ۵۰ و قطر تقریبی ۴ سانتی متر ساخته می شود که از طرف جلو ( محل انگشت گذاری) صاف برش خورده و از طرف پشت نیم دایره است و دستان ها با فواصل معین، روی آن بسته می شوند.

در طرفین طول دسته ( سطح رویی) دو رشته نوار از جنس استخوان کار می گذارند که هم به زیبایی دسته کمک می کنند و هم مانع فرسایش چوب در اثر تماس زیاد انگشت ها می شوند. دسته تار از یک طرف به نقاره و از طرف دیگر به سر پنجه تار متصل است.

سرپنجه

سر پنجه یا جعبه کوک ( جعبه گوشی ها) جعبه کوچک تو خالی ست که در ابتدای طول دسته قرار گرفته و از جنس چوب کاسه هاست و به تعداد سیم های تار، شش گوشی ( در هر طرف سه گوشی) رود آن قرار دارند.

گوشی ها

تار ۶ عدد گوشی از جنس چوب، به تعداد سیم های ساز دارد که به صورت میخ درشت سرپهن ساخته می شوند. قسمتی که هنگام کوک کردن، با دست چپ نوازنده به چپ و راست گردانده می شود پهن تراست و بیرون سر پنجه قرار دارد و قسمتی که یک سر سیم به دور آن پیچیده می شود باریک تر است و داخل فضای خالی سرپنجه قرار دارد.

شیطانک

قطعه استخوان باریک و کم ارتفاعی به عرض دسته ی تار و به ارتفاع ۲ میلی متر است که بین دسته و سر پنجه قرار گرفته و دارای شیارهای کم عمقی است که سیم ها هر یک از درون یکی از این شیارها می گذرند و به طرف گوشی می روند.

دستان ها

امروزه به طور معمول ۲۸ دستان بر روی دسته ی تار بسته می شوند که جنس آنها از زه ( روده ی تابیده ی چهارپایان) یا نخ نایلون است.

هر دستان را در فواصل مین، چهار یا سه دور، دور دسته تار می بندند و آن را گره می زنند، به طوری که گره ها در شیاری که در سطح بالایی طول دسته ایجاد شده قرار بگیرند.

محل دستان بر روی دسته ثابت نیست و در دستگاههای مختلف، بعضی دستان ها تا حدی حرکت داده می شوند.

سیم گیر

قطعه ای است کوچک از چوب یا استخوان که در انتهای بدنه کاسه نصب شده و دارای شیارهایی است که حلقه تابیده شده یا گره یک سر سیم به آن می افتد.

تعداد و جنس سیم ها

تار ایرانی دارای ۶ سیم از جنس فلز با قطرهای مختلف است که به طور معمول سیم های اول و دوم (فلزی سفید رنگ) به قطر۲۰% تا۱۸%، و سیم های سوم و چهارم (زرد از جنس برنج) به قطر۲۲% تا ۱۸%، دو به دو با یکدیگر هم صدا کوک می شوند.

سیم پنجم و اخوان (فلزی سفید رنگ) با قطر کمتر هم صدای سیم های اول و دوم، و سیم ششم سیم بم (فلزی زردرنگ) با قطر۳۸% یک اکتاو بم تر از سیم های اول و دوم کوک می شوند.

وسعت

وسعت معمول صدای تار نزدیک به سه اکتاو است.

مضراب

مضراب قطعه ای است فلزی معمولا از جنس برنج، به طول تقریبی۳تا۴ سانتی مترو نیمی از طول آن که در دست نوازنده جای می گیرد با موم پوشیده شده است.

 

کوک ساز تار

کوک ساز تار

یکی از ویژگی های منحصر به فرد ساز تار تنوع در تعداد کوک های این ساز است که در کمتر ساز ایرانی وجود دارد. کوک دست باز سیم های شش گانه به صورت چهارم پایین رونده و اکتاو است.

کوک سیم ها بنا بر نیاز نوازنده می تواند تغییر کند. معمولا در اجرای مقام های دوازده گانه ی موسیقی ملی سیم های پنجم و ششم کوک متغیری دارند.

برای اجرای رپرتوار اجرایی موسیقی ایرانی که آن را به نام ردیف می شناسیم ما می توانیم از 6 کوک استفاده کنیم که متداول ترین کوک های ساز تار هستند.

این 6 کوک عبارتند از

  •   دو، سل، دو
  •   دو، سل، ر
  •   دو، فا، دو
  •   دو، سل، دو، فا
  •   دو، سل، سی بمل، فا
  •   دو، سل، لاکرن، فا

البته کوک های متداول دیگری هم وجود دارند که برای شنیدن آنها می توانیم به نوازندگی استاد جلیل شهناز و استاد فرهنگ شریف گوش دهید که در نوازندگی خود از کوک های بسیار زیادی استفاده می کنند.

کلید نت نویسی

نت نویسی تا با کلید سل خط دوم حامل است.

ویژگی های دیگر تار

کوک سیم ها و محل دستان ها را در اجرای دستگاه ها و آوازهای موسیقی ملی می توان تغییر داد ولی معمولا فواصل چهارم یا پنجم پایین رونده بین سیم های اصلی حفظ می شوند.

گفته اند سیم پنجم تار را غلام حسین درویش ( استاد تار دوره قاجار) اضافه کرده است که به آن « سیم واخوان » می گویند.

خراش (آرپژ) و اکوردهای دو یا سه صدایی در تار قابل اجرا هستند و اجرای نت ها برروی سیم بم با انگشت شست دست راست نیز ممکن است.

تمام حالت های کیفی موسیقی ایرانی، اعم از دوبل نت، تکیه، ریز، تریل، گلیساندوهای عرضی و طولی و غیره بر روی این ساز قابل اجرا هستند.

استاد علی نقی وزیری به منظور وسعت بیشتر، دسته تار را تا روی نقاره ادامه دادند و به این ترتیب شش دستان (فاصله یک چهارم دست) بر وسعت آن افزودند.

ایشان در نمودار کتابهایشان تا قبل از نقاره با استفاده از فواصل ربع پرده ۲۹ دستان ارائه داده اند.« پنجه کاری » نوعی نوازندگی در سطح استادان است، به این ترتیب که بدون زخمه زدن با دست چپ بر سیم ها، انگشت دست راست بر سیمی ثابت می ماند و انگشت بعدی سیم را به صورت کندن به صدا در می آورد .

و به همین ترتیب نغمه هایی ایجاد می شوند. « گرفته » یا در اصطلاح « پیتزیکاتو» به نوعی نوازندگی می گویند که بلافاصله بعد از آخرین صدا، طنین آن با انگشت یا انگشت های بعدی همان دست گرفته می شود.

« پوش » نیز اصطلاحی است که برای نوازندگی بر روی نقاره به منظور ایجاد صدای نرم تر و پخته تر به کار می رود. گاهی نیز ضخمه ای با مضراب زده می شود و در طنین آن انگشت های دست چپ نغمه ای کوتاه می نوازند.

صدا دهی تار را با تغییراتی که در اندازه و تراش کاسه و نقاره و دسته و پوست ایجاد می کنند می توان تغییر داد و تارهایی با وسعت و رنگ صدای دیگر ساخت که تار آلتوو تار باس معمول ترین آنهاست.

نمونه هایی از این تارها ساخته شده اند که تجربی و سلیقه ای بوده اند و عمومیت نیافته اند.

علایم معمول در تار

در نوازندگی تار نیز مانند دیگر سازها از علایمی قراردادی برای انگشت گذاری و ایجاد حالت های خاص استفاده می شود که معمول ترین آنها عبارت اند از:

O = علامت دست باز سیم (صوت مطلق)

˄ = علامت مضراب راست، یعنی زخمه از بالا به طرف پایین نواخته می شود.

˅ = علامت مضراب چپ، یعنی زخمه از پایین به طرف بالا نواخته می شود.

T = علامت اجرای کشش زمان نت با مضراب ریز

+ = علامت اجرا با انگشت شست دست چپ بر روی سیم بم

در نوازندگی تار، کشش زمان کامل نت ها را با مضراب ریز نگه می دارند. نواختن مضراب راست و چپ به صورت پیاپی، مسلسل، مساوی و نسبتا سریع را اصطلاحا « ریز» می گویند.

در انگشت گذاری روی سیم های اول و دوم، شماره یک برای انگشت سبابه ی دست چپ و شماره های ۲و۳و۴ به ترتیب برای استفاده از انگشت های بعدی در نظر گرفته شده اند.

این اعداد را بالای نت می گذارند. برای انگشت گذاری روی سیم های دوم و سوم زیر اعداد، و سیم بم بالای اعداد، نیم دایره کوچکی رسم می کنند که استفاده از سیم های نامبرده و انگشت گذاری آنها را یادآور می شود.

اصطلاحات بالا دسته (نزدیک به سرپنجه)، وسط دسته و پایین دسته (نزدیک به نقاره) در تار نوازی معمول هستند. تمام علایم مربوط به حالتها و حرکاتی که در تئوری موسیقی مطرح می شود را برای تار هم می توان نوشت و این علایم کاربرد دارند.

اجرای چند تن از هنرجوهای تار

 

 

تکنوازی تار در فستیوال تکنوازی و دونوازی آموزشگاه موسیقی چکاد

 

 




ممنون از رأی دهی شما کاربر عزیز

پرسش و پاسخ 0

بحث درباره این مقاله را شما آغاز کنید!

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *